III TEXNIKA XAVFSIZLIGI.
Hayot faoliyati xavfsizligi
Mehnat muhofazasi inson hayoti va salomatligi uchun xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlashga qaratilgan texnik, sanitariya-gigiyena va huquqiy choralar tizimini o'z ichiga oladi. Ishchilarning sog'lig'ini himoya qilish, kasbiy kasalliklar va ishlab chiqarish jarohatlarini bartaraf etish davlatning aso siy muammolaridan biridir.
Cho’yan olish pechlaridan turli xil gazlar ajralib chiqadi. Bu gazlarning aksariyati zararli gazlar hisoblanadi. Asosan bu gazlarga uglerodni yonishidan hosil bo`lgan CO, CO2 gazlari, azot oksidlari NO, N2O, NO2, va oltingugurtni yonishidan hosil bo`lgan SO SO2 gazlar hisoblanadi. Ekologik jixatdan bu gazlarni atmosferada ruxsat etilgan konsentratsiyasi(ПДК) mavjud. Chang inson organizmiga nafas olish organlari orqali kirib, kasallikka olib keladi. Silikoz, silikatoz, changli bronxit, branxal astma, pnematiya va boshqa kasalliklar changdandir. Turli moddalarning tasir darajasiga qarab xilma-xil REM ko’rsatkichlari belgilangan. Masalan. Quyidagi REM ko’rsatkichlarini ajratish mumkin; is gazi-0,01 mg/m3: oltingugurt gazi-0,05 mg/m3; xlor-0,03mg/m3; fenol-0,01 mg/m3; formaldegid0,003 mg/m3; qurum-0,05 mg/m3: va hokozo. REM ko’rsatkichlari turli davlatlarda farqlanishi mumkin. Hozirgi kungacha atmosfera havosidagi 600 ta kimyoviy moddaning REM lari ishlab chiqilgan, shuningdek 38 ta moddalaning birlashib ta'sir qilishi o'rganilgan bo’lib ular uchun me'yorlar belgilangan. Atmosferaning 20-30 km oraligida joylashgan o'ziga xos himoya qobig'iozon (O3) qatlamining siyraklashuvi ham dolzarb ekologik muammolardan hisoblanadi. Ozon qatlami insonlar va barcha jonzotlarni quyoshning ultrabinafsha nurlarini zararli ta'siridan himoya qiladi. Freon, Xlorftoruglevodorodlar, ozot oksidlari ta'sirida ozon parchalanadi. Yer yuzi qutublarida, ayrim hududlar va yirik shaharlar ustida ozon tuynuklari vujudga kelgan. Hozirgi kunda ozonning kamayib borishi bilan yuzaga kelayotgan ekologik oqibatlarining oldini olish uchun mahalliy mintaqaviy va umumjahon miqiyosida tadbirlar amalga oshirilmoqda. Oxirgi 10-15 yil ichida kislotali yomgirlar ayrim davlatlarda haqiqiy ekologik falokatga aylanib qoldi. Har qanday qazilma yoqilg'i yondirilganda chiqindi gazlar tarkibida oltingugurt va ozot qo'sh oksidlari bo'ladi. Atmosferaga millionlab tonna chiqarilayotgan bu birikmalar yomgirni kislotaga aylantiradi.
So'nggi yillarda AQSH, Kanada, Germaniya, Shvetsiya, Norvegiya, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlarda kislotali yomg'irlar ta'sirida katta maydondagi o'rmonlar quriy boshlagan. Bunday yomg'irlar hosildorlikni pasaytiradi, binolar, tarixiy yodgorliklarni emiradi, inson sog'lig'iga zarar etkazadi. Kislotali yomg'irlarning uzoq masofaga ko'chishi natijasida turli davlatlar o'rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelmoqda. Ushbu ekologik xatarni
Umumiy sanitariya talablariga muvofiq havodagi changning ruxsat etiladigan konsentratsiyasi (GOST bo’yicha) ishlash joyida 1mg/m3 dan 10 mg/m3 gacha bo’lishi mumkin. Buni o’lchashning turli usullari bulib, changning og’irlik o’lchash usuli eng qulayidir. Bu usulda changli iflos havoni tuzitib, filtr orqali o’tkazishga va filtr og’irligini o’lchashga asoslangandir. Filtrlovchi material sifatida polimerli smoladan tayorlangan FPP (Petryanov filtri) materiallari ishlatiladi. FPP da filtrlovchi tuqima sifatida perxlorvinil va diatsetit sellini, bunga sabab ularning gidrofoblik va kislota, ishqor, tuzlarning erituvchilariga nisbatan yuqori ximiyaviy chidamliligi bilan ajralib turadi. Asetat tolalardan tayyorlangan to’qimalarda gidrofoblik bo’lib, kislota asos ta’siriga unchalik chidamli emas, ammo 100 C issiqlikka chidamli
№
|
Gazlarning nomi
|
ПДК, mg/m3
|
ПДК, ppm
|
Agregat holati
|
Xavflilik sinfi
|
1103
|
Uglerod oksidi
|
20
|
18
|
п
|
IV
|
2
|
Azot oksidi (NO)
|
5
|
5
|
п
|
III
|
1102
|
Alifatik chegara uglevodorodlar C - C: 1 - 10 (C bo'yicha)
|
300
|
250
|
п
|
IV
|
915
|
Vodorod sulfidi
|
10
|
7
|
п
|
II
|
Har bir korxona uchun mehnat muhofazasi standartlarini o'z ichiga olgan
kasaba uyushma tashkilotlari bilan kelishilgan ichki mehnat qoidalari qoidalari qabul qilindi. Mamlakat tizimi umumiy tarmoqlararo qoidalar va sanoatdan iborat.
Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha chap qoidalar. Umumiy qoidalar jihozni
mehnat muhofazasi bo'yicha asosiy talablarni va har qanday sanoat korxonasining ishlashini belgilaydi (masalan, sanoat korxonalarini sanitariya standartlari). Kasaba uyushmalariga qo'shimcha ravishda (va ularga parallel ravishda) mehnat muhofazasini nazorat qilish davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi:
Gosrortexnadzor (Sanoat xavfsiz ishlashi davlat nazorati), Davlat energetika nazorati davlat sanitariya nazorati. Mehnatni muhofaza qilish sohasida qonuniylikka rioya etilishi ustidan umumiy nazorat Bosh prokuraturaga yuklatiladi. Turli organlar tomonidan ishlab chiqarilgan hujjatlar, odatda, mehnat xavfsizligini ta'minlaydigan mavjud standartlar tizimini tashkil qiladi.
Agar ish xavfsizligini ta'minlash tartibi ota-tashkilot tomonidan aniqlanmagan bo'lsa, u holda korxona tegishli xavfsizlik qoidalarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi. Mehnat xavfsizligi, me'yor va me'yorlar qoidalaridan barcha og'ishlar ishchilarning kafolatlangan xavfsizligi sharoitida tegishli nazorat organlari bilan muvofiqlashtiriladi.
Xavfsizlik, tashkiliy, texnik chora-tadbirlar tizimini va ishlaydigan xavfli ishlab chiqarish omillari ta'sirini oldini olish vositalarini ifodalovchi mehnat muhofazasi bo'limlaridan biri. Xavfsiz ish sharoitlarini tashkil etish tashkilot va texnik faoliyat bilan bog'liq bo'lib, ularni amalga oshirish uchun mas'uliyat muhandislik-texnik xodimlarga tegishli; qo'shimcha nazorat kasaba uyushmalari tomonidan amalga oshiriladi.
Tashkiliy tadbirlarga quyidagilar kiradi: ish boshlagan va xavfsiz va zararsiz ish usullari bo'yicha ishlayotganlarni o'qitish; himoya uskunalaridan foydalanish
bo'yicha o'quv mashg'ulotlari; mehnat va dam olish tartib-qoidalarini ishlab chiqish va amalga oshirish. Texnik chora-tadbirlar quyidagilarni o'z ichiga oladi: asbobuskunalarni hisoblash, loyihalash, ishlab chiqarish va joylashtirish, qulay va xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlash; himoya qilish, xavfsizlik qurilmalari va to'siqlarni tashkil qilish; signalizatsiya tizimlarini yaratish, ogohlantirish belgilari tizimlarini yaratish; shaxsiy himoya vositalarini yaratish. Xavfsizlik sohasidagi tashkiliy-texnik chora-tadbirlarni amalga oshirish oliy ta'lim muassasalarida zarur tayyorgarlikdan o'tgan keng muhandislik-texnik jamoalarni qamrab oladi."Hayotni muhofaza qilish" kursi barcha mutaxassisliklar bo'yicha majburiy fanlarning qatoriga kiritilgan.
Ushbu kurs metallurgiya mutaxassisliklari talabalari uchun ishlab chiqarish tizimida, xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariya tizimida mehnatni muhofaza qilish masalalari, profilaktik tadbirlarni tashkil qilish, asbobsozlik va kadrlarni tayyorlash, jarohatlarni tadqiq qilish va tahlil qilish, shuningdek, portlash va elektr xavfsizligi, radiatsiyaviy xavfsizlik, yuk ko'tarish mexanizmlari xavfsizligini ta'minlash, yong'inlarning oldini olish, ish joylarining ta'sirini kamaytirish, havo va metallurgiya inshootlarida mehnat sharoitlarini loyihalashtirishni tashkil etish uchun bir hovuz. Kasbiy xavfsizlik va sog'liqni saqlash bo'limlari bitiruv loyihasining (ish) majburiy qismi hisoblanadi.
Bunday ta'lim tizimi nafaqat ishlab chiqarishda mehnatni muhofaza qilish
sohasidagi muayyan vazifalarni hal qilish uchun muhandisla r va texniklarni jalb etish uchun sharoit yaratibgina qolmay, balki kelgusida mutahassislarga tegishli talablarni taqdim etish imkonini ham beradi.
Zamonaviy jihozlar va ishlab chiqarishning ko'plab texnik vositalarini sezilarli darajada murakkablashtirish ilmiy va texnologik inqilobdan keyin insonning mehnat faoliyati o'zgarishiga, sog'liqni saqlash va xavfsizlik, psixologiya, fiziologiya, anatomiya, ijtimoiy psixologiya va boshqa shu kabi fanlar majmuasida paydo bo'lishiga olib keldi, "Ergonomikani" - insonni zamonaviy ishlab chiqarishdagi o'ziga xos sharoitlarida har tomonlama o'rganadigan fanlardan deb nom olgan.
Ergonomikaning asosiy maqsadi - inson va mashina tizimi (SMM). Zamonaviy ilmiytexnika taraqqiyoti, mehnat unumdorligi, asbob-uskunalarning qiymati bir odam operatori tomonidan boshqariladi va natijada mumkin bo'lgan noto'g'ri qarorlarning mumkin bo'lgan oqibatlari sezilarli darajada oshdi. Ergonomikaning tarkibiy qismi badiiy dizayn, texnik estetik, dizayn. Tajriba shuni ko'rsatadiki, ishlaydigan odam, uning psixofiziologik holatiga tashqi ko'rinish, dizayn, jihozlarni joylashtirish, atrofdagi ranglar sxemasi va boshqalar ta'sir ko'rsatadi.
Ergonomikaning po'lat eritish ishlab chiqarish kabi yo'nalishlarida erishgan yutuqlari hali juda kam. Shu bilan birga, texnik estetik sohasida mutaxassislarning qator tavsiyalari qabul qilindi. Masalan, uskunalar rangini tanlashda spektrning o'rta to'lqinli uchastkalari rangining asab tizimidagi eng yaxshi ta'sirni: yashil, ko'k -yashil, yashil-sariq ranglarini hisobga olish kerak. Qora ranglarda bo'yalgan uskunalar, insonning ruhini bostiradi. Isitish tizimlari sovuq tonlarda issiqlikka chidamli ranglar bilan bo'yalgan (0,3-0,5). Maxsus adabiyotlarda xona, asboblar, asboblar, transport vositalarining ranglari, ularni joylashtirish va boshqalar bo'yicha amaliy tavsiyalar mavjud. Ergonomik yutuqlarning po'lat ishlab chiqarish ustaxonalari amaliyotiga kirish - bu dolzarb vazifalardan biri.
Xulosa
Kurs ishim orqali cho’yan olishning domnasiz usuli hisoblangan yangi zamonaviy texnologiyalar bilan tanishdim. Hozirgi kunda ruda tarkibida temir miqdorini kamayib ketayotganligi sababli domna pechida bu rudalarni qayta ishlash yetarli samarali emas, shu sababli ham yangi texnologiyalar orqali kam xarajatli va kambag`al rudalarni qayta ishlash zamon talabi hisoblanadi. Bu pech zamonaviy pechlar sirasiga kirib, asosan temir tarkibli chiqindilarni, kambag`al rudalarni ham qayta ishlash imkonini beradi. Temir rudasi va temirni o'z ichiga olgan chiqindilardan koks ishlatmasdan cho'yan ishlab chiqarishning yangi usuli yaratildi. Bu jarayonida domna jarayonidan farqli aglo-koks sxemasi qo`llanilmaydigan jarayon hisoblanadi. Jarayon va pech po'lat eritish uchun suyuq oraliq mahsulotni olish uchun temir o'z ichiga olgan xom ashyoni eritishni kamaytirish uchun printsipial jihatdan yangi, yuqori samaradorlikdagi texnologiya va agregat dizaynini namoyish etadi.
Bu jarayon bir qator afzalliklarga ega: qimmatbaho koksdan foydalanishni istisno qiladi,temir tarkibli ruda xom ashyosining har qanday turlarini, shu jumladan metallurgiya ishlab chiqarish chiqindilarini dastlabki tayyorgarliksiz qayta ishlashga imkon beradi, temirni yuqori darajada ekstraktsiyalashni ta'minlaydi, ishlov berilmagan yoki kam konsentrlangan rudalarni minimal temir miqdori 30% bilan qayta ishlashga imkon beradi, temir yo'qotilishini va ruda qazib olish hajmini kamaytiradi, temir va po'latning kichik hajmdagi samarali ishlab chiqarilishini tashkil etishga imkon beradi (mini-fabrikalar!), Koks ishlab chiqarishni ishlab chiqarish siklidan chiqarib, atrof-muhit ifloslanishini kamaytiradi; aglomeratsiya; granulalar ishlab chiqarish; og'ir va rangli metallarni o'z ichiga olgan shlamni saqlash.
|
