23
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
zarbdorlik, ilg‘orlik. Yo‘lboshchilik (yo‘l boshlovchilik) jamoa ijtimoiy harakatiga g‘oyaviy va
siyosiy rahbarlik qilish. "Tashkilotchilik", "etakchilik", "liderlik", "sardorlik" va
"yo‘lboshchilik" tushunchatarning lug‘aviy ma’nolari bilan tanishish ular o‘rtasidagi o‘zaro
aloqadorlik va bog‘liq jamoa faoliyatining tashkil etilishi, a’zolari o‘rtasidagi
munosabatlarning yagona maqsad, umumjamoa manfaatlari sari yo‘natgirilishi,
shuningdek.
jamoa
faoliyati
mazmunini
g‘oyaviy
jihatdan
boyitilishi
hamda
takomillashtirilishi kabilarda aks etishiga ishonch hosil qilindi.
3
Mavzuning dolzarbligi:
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tashkilotchilik sifatlarini
shakllantirishda ularning yosh, psixologik va fiziologik xususiyatlari, shuningdek, layoqat,
qiziqish va qobiliyatlarini inobatga olish kutilgan natijaning qo‘lga kiritilishiga yordam beradi.
Mavzuning yangiliklari:
Tashkilotchilik layoqatiga egalik shaxsning jamoa faoliyati ni uyushtirish, ijtimoiy, shu
jumladan, ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarni tashkil etishda tashkiliy masalalarni muvaffaqiyatli
hal qilish, tadbirlarni metodik jihatdan maqsadga muvofiq o‘tkazilishini ta’minlash hamda
tadbirlar jarayonida har bir ishtirokchi tomonidan muayyan vazifalarning bajarilishkga
rahbarlik qilish ehtiyojining mavjudligini ifodalaydi.
4
Jamoa faoliyatini uyushtirishda tashkilotchi shaxs o‘z zimmasiga muayyan
majburiyatlarni olish, mas’uliyatni chuqur his etish, dadil harakatlanish, berilgan so‘z
(va’da)da qat’iy turish, har bir a’zoga nisbatan talabchan bo‘lish, jarayon natijasi uchun
javobgarlik
hissini
tuyish
kabi
sifatlarni
o‘zida
namoyon
eta olishi lozim. Boshlang‘ich ta’lim yoshi psixologik nuqtai nazardan mustaqillik, o‘z
imkoniyatlarini baholash va o‘z-o‘zini boshqarish kabi sifatlar shakllanadigan davr sanaladi.
Mazkur yosh davri bolalarining turli faoliyat ko‘rinishlario‘yin, mehnat va ta’lim
jarayonlaridagi
ishtiroklari
ularda
faollik,
harakatchanlik,
mustaqil qaror qabul qilish, o‘z imkoniyatlarini baholash hamda o‘zlari mansub bo‘lgan
mikroguruhda tengdoshlarining xatti-harakatlarini tahlil qilish layoqatlarining shakllanishiga
sezilarli
ta’sir
ko‘rsatadi.
5
Shuningdek, boshlang‘ich ta’lim davrida sinf rahbarlari hamda fan o‘qituvchilari tomonidan
o‘quvchilarning turli ko‘rinishdagi faoliyatlarini tizimli, doimiy kuzatib borishlari
o‘quvchilarni
o‘z
xatti
xarakatlariga
baho
berishga
o‘rgatadi.
Sinf rahbarlari va fan o‘qituvchilarining boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘yin, mehnat va o‘quv
3
Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O„zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. – T.: “O„zbekiston”, 2016 yil, 56 bet.
4
Pedagogik kompetentlilik va kreativlik asoslari” moduli bo‟yicha o‟quv-uslubiy
qo‟llanma. :– Toshkent 2015,40 bet
5
Pedagogik kompetentlilik va kreativlik asoslari” moduli bo‟yicha o‟quv-uslubiy
qo‟llanma. :– Toshkent 2015,40 bet
24
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
faoliyatida erishayotgan eng oddiy muvaffaqiyatlari uchun ham rag‘batlatirib borishlari
ularda o‘z imkoniyatini munosib baholash, o‘z kuchiga ishonish, mustaqillik, tashabbuskorlik
va maqsadga intiluvchanlik kabi sifatlarni shakillantirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
6
Maktabdagi faoliyatlari davrida o‘qituvchilar tomonidan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘z
atrofida tengdoshlarini ergashtira olish, topshirilgan vazifani bajarishda mas’uliyatli bo‘lish,
bajarilgan
ishlar natijasi haqida mas’ul sub’ektlarga o‘z vaqtida hisobot berib borish, yo‘l qo‘yilgan
kamchiliklarni tez anglash, xatolarni tan ola bilish va uni bartaraf etishda tashabbus ko‘rsatish
va bu yo‘lda mustaqil harakat qilishga izchil ravishda o‘rgatib borish pedagogik jihatdan
samarali hisoblanadi.
7
Nazariy tahlil natijasida ma’lum bo‘lishicha, manbatarda
''tashkilotchilik" tushunchasining muqobillari sifatida "etakchilik", "liderlik", "sardorlik" va
"yo‘lboshchilik"
kabi
atamalar
ham
qo‘llaniladi.
Mazkur tushunchalar o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik, bog‘liqlik mavjud bo‘lib, jamoaning
uyushgan holda faoliyat ko‘rsatishida individual shaxslarning ustuvor rolini ifodalashga
xizmat qiladi. Shu bilan birga yuqorida tilga olingan tushunchalarning har bir o‘ziga xos
mazmunni
ifodalash
bilan
birga
shaxs
faoliyatining muayyan darajalarini belgilaydi. Quyidagi mazkur tushunchalarning lug‘aviy
ma’nolarini bayon etish orqali ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik, bog‘liq hamda farqlar
xususida to‘xtalib o‘tiladi. Tushunchatarning lug‘aviy ma’nolarini yoritishda besh jildlik
"O‘zbek tilining izoxli lug‘ati"da berilgan ma’lumotlar asos qilib olindi
8
.
Xulosa va takliflar
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tashkilotchilik sifatlari o‘z-o‘zidan shakllanib qolmaydi.
Buning uchun ana shu maqsadga yo‘naltirilg‘an pedagogik faoliyatni tashkil etish taqozo
etiladi. Pedagogik faoliyatni tashkil qilish jarayonida esa muayyan shartlarga amal
qilingandagina
qo‘llangan
natijani
qo‘lga
kiritish mumkin. Quyidagi shartlarga amal qilingandagina boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida
tashkilotchilik sifatlarini samarali shakllantirishga erishilishi aniqlandi: Dars jarayonida:
o‘quvchining yoshi, individualpsixologik xususiyatlarini chuqur tahlil qilish, bilim saviyasini
munosib baxrlash; dars jarayonida zamonaviy texnologiyalar, ilg‘or tajribalardan foydalanish
uchun qulay shartsharoitlarg‘shng yaratilishi; pedagog hamda o‘quvchilar o‘rtasida ob’ektiv
va sub’ektiv munosabatlarning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishi; dars jarayonida o‘quvchilarni turli
muammoli
vaziyatlar
va
ularning
yechimini
topish
orqali
ijtimoiy
hayot sohalarida faol tashkilotchi sifatida qobiliyatini namoyon qilishga zamin yaratish: dars
jarayonida o‘tiladigan mavzularning mazmuniga mos ravishda ularda tashkilotchilik
sifatlarini shakllantirishga undovchi o‘quv topshiriqlari tizimini ishlab chiqish. Sinfdan
6
Innovatsion ta‟lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik moduli bo‟yicha
o‟quv-uslubiy majmua – Toshkent. 2016
7
Adizov B. Boshlang„ich ta‟limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari: Ped. fan.
dok. ... dis. –Toshkent, 2003. – 276 b.
8
Adizov B. Boshlang„ich ta‟limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari: Ped. fan.
dok. ... dis. –Toshkent,.
25
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli 10-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
tashqari ishlar jarayonida: o‘quvchilar jamoasi, o‘quvchining jamoadagi ishtiroki, o‘zaro
munosabatga kirishuvchanligi: o‘qituvchi tomonidan muayyan ijtimoiy vaziyat, pedagogik
shartsharoit,
mavjud
holatning
o‘rganilishi; sog‘lom ijtimoiy muhit, qadriyatlar, jamoada rioya qilinadigan tartibqoida,
intizomni
o‘quvchilar
tomonidan
anglab
yetilishi;
bajarilgan va bajarilishi lozim bo‘lgan faoliyat turiga ko‘ra o‘quvchilarni o‘z vaqtida
rag‘batlantirilib borilishi.
Oilada: oilaning ijtimoiy mavqei, sog‘lom muhit, otaona va farzand o‘rtasidagi munosabatlar;
farzandining xohishistaklari, qiziqishlari va ehtiyojlari darajasini hisobga olish; ota-onalar va
kagga yoshli oila a’zolarining oilada tashkilotchilik qobiliyati, uni bolaning ongiga ta’siri,
shaxsan
ibrat,
namuna
bo‘lishlari;
oilalada maqsadning yagonaligi hamda duch kelgan muammolarning birgalikda hal etilishi;
otaona va farzand o‘rtasida o‘zaro psixologik
birlikning qaror topganligi.
