154
Quyash
tutılıwı
Ay
Oy orbitasi
Jer
Quyash
Jer hám Quyash aralı-
ǵına Ay túsip qalǵanda,
Quyashtan
Jerge kele-
tuǵın
nurlardı
Aydıń
beki tip qalıw qubılısı.
Jerde gi baqlawshınıń jaylasqan ornına baylanıslı halda
tolıq
tutılıw yaki tolıq emes tutılıw baqlanadı.
Aydın tutılıwı
Ay
Ay orbitasi
Jer
Quyash
Ay hám Quyash aralıǵına
Jer túsip qalǵanda Jerdiń
sayasınıń
Ayǵa
túsiw
qubılısı.
Jaqtılıq
tezligi
Jaqtılıqtıń bir tekli ortalıqta 1 sekundta basıp ótken
jolı. Vakuumda eń úlken
v = 300 000 km/s qa teń. Basqa
ortalıqta onnan kishi. Tábiyatta hesh bir dene yaki bólek-
she jaqtılıqtıń vakuumdaǵı tezligine teń yaki onnan úlken
tezlikte qozǵala almaydı. Birinshi ret 1676-jılı daniyalı
astronom O. Ryomer ólshegen.
Aynalar
Bir tárepi gúmis penen qaplanǵan shiyhse plastina.
Plastina
kórinisine qarap
tegis,
dóńes hám o
yıs boladı. Tegis ayna-
da
súwretleniw buyım úlkenliginde, jorımal, tuwrı, buyım hám
ayna ortasındaǵı aralıq ayna hám súwretleniw aralıǵına teń,
oń hám sol tárepler almasqan halda boladı.
Sferalıq
aynada
súwretleniw
jasaw
1
2
2F
F
O
d
f
Súwretleniwdi jasaw ushın
eki nur
jetkilikli.
buyım ushınan ayna fokusına;
buyım ushınan bas optikalıq
kósherge parallel, sońınan aynadan
qaytıp, ayna fokusınan ótedi
Linza
Sferalıq bet penen shegaralanǵan móldir dene. Túrleri: dóńes
(jıynawshı), oyıs (shashıratıwshı).
Fokus aralıǵı (
F) linza optikalıq orayınan
fokusqa shekemgi
aralıq,
D F
= 1
– linzanıń optikalıq kúshi,
D
=
1
m
= 1 dptr (di-
optriya).
Optikalıq
asbaplar
Proekciyalıq apparat
Jaqtılıq spektri Aq jaqtılıq nurınıń úshmúyeshli shiyshe prizmadan ótkende
reńli nurlarǵa ajıralıwınan payda bolǵan súwretleniw. 7
reńnen ibarat:
qızıl, qızǵılt-sarı, sarı, jasıl, kógis, kók, fiolet.
