ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet115/126
Sana21.11.2023
Hajmi8,97 Mb.
#102642
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   126
Bog'liq
Fizika 6-klass

60-TEMA
SESTIŃ QAYTÍWÍ. JAŃǴÍRÍQ
Jaqtılıqtıń bir ortalıqtan ekinshisine ótiwinde bir bólegi shaǵılısıp,
bir bólegi ekinshi ortalıqqa ótetuǵının kórdik. Ses te bir ortalıqtan
ekinshi ortalıqqa túskende, túsiw betinen shaǵılısadı. Buǵan ishi
bos bochka yaki trubanıń ishine sóylep isenim payda etiw múmkin.
Kópshilik jańa qurılǵan úy yaki hesh kim joq sport zalına kirip
qalǵanda óz ara sóyleskende sózlerdiń kúshli esitiletuǵının sezgen.
Televidenie hám radioesittiriwlerin jabıq sport qurılmalarınan alıp
barǵanda da hawazlar jańǵırıp esitiletuǵınına itibar bergen bolsańız
kerek. Bularǵa sebep sestiń tegis diywallardan qaytıwı boladı. Eger
diywaldıń uzaqlıǵı 20 m den kóbirek bolsa, qaytqan ses derekten
shıqqan seske qaraǵanda biraz keshigip
128-súwret.
esitiledi. Bul qaytqan ses jańǵırıq 
delinedi.
Eger
parallel
jaylasqan
yaki tawlar jırası arasında hawaz
shıǵarılatuǵın
bolsa,
jańǵırıq
bir
neshe márte qaytarıladı. Jańǵırıq
tek qattı denelerden qaytqanda ǵana
payda bolmaydı. Mısalı‚ shaqmaq
shaǵılısqanda bir jasın payda bolǵanın
kórsek te, gúldirmamanıń dawısı
bir
neshe
márte
tákirarlanǵanın
baqlaǵanbız. Bunda birinshi esitilgeni
kúshli, al keyingileri páseńlep baradı.
Buǵan sebep, gúldirmamanıń hawazı
tawlar,
toǵaylar,
imaratlar
hám
bultlardan kóp márte qaytıp bizge
esitiliwi boladı.
Sestiń qaytıwınan turmıs hám
texnikada kóp paydalanıladı. Mısalı, teńiz hám okeanlarda tereńlikti
ólshewde hám de suw astı kemelerin anıqlaw ushın ultraseslerden
paydalanıladı (128-súwret). Bunıń ushın teńiz túbine ultrases jiberiledi
hám shaǵılısıp qaytqan ses qabıllanadı. Sestiń barıwı hám qaytıwı


164
ushın ketken waqtı t ólshenip, teńiz tereńligi h anıqlanadı. Bunda ses
2h aralıqtı ótkenligi ushın 2h = u
t
· 
t boladı. Bunnan
h
t
=

u
t
2
anıqla-
nadı. v
t
– sestiń suwda tarqalıw tezligi. Bunday ásbap exolot dep ataladı.
Sestiń qaytıwınan metall quymalar arasında hawa boslıqları yaki
ózge zatlar kirip qalǵanlıǵı da anıqlanadı. Quymaǵa tikkeley tiygizip
qoyılǵan ses deregi hám qabıllawshı quyma boylap júrgiziledi. Eger
quymanıń ishi birdey tıǵızlıqqa iye hám tutas bolsa, onda qaytqan
ses birdey boladı. Basqa zat hám boslıq bolsa, qaytqan ses buzıladı.
Medicinada da búyrek keselliklerin‚, hámile awhalın zıyansız halda
úyreniw ultrasesler járdeminde iske asırıladı.

Download 8,97 Mb.
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   126




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish