ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Download 8,97 Mb. Pdf ko'rish
bet	111/126
Sana	21.11.2023
Hajmi	8,97 Mb.
	#102642

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 126

Bog'liq
Fizika 6-klass

2. Suyıqlıqlarda sestiń tarqalıwı.

1. Gazlarda dawıstıń tarqalıwı. Stadionlarda ótkerilgen úlken
jıyınlarda hár túrli uzaqlıqta jaylasqan radioqalpaqlardan shıqqan bir
túrli dawıslardıń bir waqıtta emes, al aldınlı-keyinli esitiletuǵınına
itibar bergen bolsańız kerek. Aspanǵa atılǵan raketalardıń aldın
jarqıraǵanı, keyninen onıń jarılǵan dawısın da esitkensiz. Gúldirmama
waqtında, shaqmaq shaqqannan birazdan keyin onıń gúldirlegen
dawısı keledi. Demek, sestiń hawada tarqalıw tezligi jaqtılıqtıń
tarqalıw tezliginen ádewir kishi eken. Sestiń hawada tarqalıw tezligin
birinshi ret 1636-jılı francuz alımı M. Mersen ólshegen. Sestiń 20
o
C
daǵı tezligi 343 m/s yaki 1235 km/saat qa ten. Bul shama mıltıq
oǵınıń tezliginen shama menen eki ese kem. Sestiń tezligi hawa
temperaturasınıń kóteriliwi menen artadı. Ses tezligi 10
o
C da 337,3
m/s, 0
o
C da 331,5 m/s, 30
o
C da 348,9 m/s hám 50
o
C da 360,3 m/s qa
teń. Hár túrli gazlar, suyıqlıqlar hám qattı deneler ushın 0
o
C daǵı ses
tezligi 5-kestede keltirilgen.
2. Suyıqlıqlarda sestiń tarqalıwı. Suyıqlıqta bóleksheler gazlarǵa
qaraǵanda tıǵızıraq jaylasqanlıǵı sebepli olarda sestiń tarqalıw
tezligi úlkenirek boladı. Sestiń suwdaǵı tezligin birinshi ret 1826-jılı
J. Kolladon hám Ya. Shturm Shveycariyadaǵı Jeneva kólinde ólshegen.
8
o
C lı suwda ólshengen tezlik 1440 m/s tı quraǵan. Kanallarda
shomılǵanda suw astında eki tastı bir-birine urıp kóriń, onıń dawısın

160
esitken oqıwshılar da bar shıǵar. Sırtta turıp suw ishinde payda etilgen
seslerdi nege esitpeymiz? Usıǵan qarap balıqlar ses shıǵarmaydı degen
juwmaqqa da barǵanbız. Rus tilindegi «Balıqtay saqaw» degen sóz
usınnan qalǵan. Negizi balıqlar da, basqa suw haywanları – kitler,
delfinler de ses shıǵarıp, bir-biri menen xabarlasıp turadı. Tek suwda
payda etilgen sestiń 99,9% suw qáddinen izine qaytıp ketedi. Tap usı
sıyaqlı hawada júzege keltirilgen ses te suw ishine ótpeydi.

Download 8,97 Mb.

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 126

Download 8,97 Mb.

Pdf ko'rish