SES HÁM SALAMATLÍQ. ARXITEKTURADA SES




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet117/126
Sana21.11.2023
Hajmi8,97 Mb.
#102642
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   126
Bog'liq
Fizika 6-klass

SES HÁM SALAMATLÍQ. ARXITEKTURADA SES
Joqarıda aytqanımızday, biz sesler áleminde jasaymız. Bul sesler
jaǵımlı bolsa, muzıkalıq tásir etti deymiz. Jaǵımsız bolsa, onda bunsha
shawqım deymiz. Jılap atırǵan náresteniń dawısı anasına jaǵımlı
bolsa, al basqa adamlarǵa shawqım bolıp kórinedi. Birewlerge dáp
sesti muzıkalıq bolıp esitilse, basqa birewler onı shawqım sıpatında
qabıl etedi. Sol sebepten olardı qatań shegaralaw qıyın. Ańızdı esleyik.
«Nasriddin bir kúni muzıkashı tanısınıń úyine miyman bolıp barıptı.
Tanısı oǵan hár túrli muzıka ásbapların uzaq waqıt dawamında shertip
kórsetip bolıp soraptı: «Molla Nasriddin, usı muzıka ásbaplarınan qaysı
biriniń sesti sizge unaydı» – degeninde, Nasriddin qarnı ash bolıp
ketkenlikten «Menińshe eń jaqsı ses kepkirdiń qazanǵa tiygendegi
shıqqan ses» – degen eken. Solay etip adamlarǵa hár túrli sesler hár
túrli tásir kórsetedi. Ulıwma alǵanda kópshilikke muzıkalıq sesler
unaydı. Muzıka ásbaplarında sesler tómendegishe payda etiledi: hawa
qatlamınıń terbeliwi (kernay, sırnay, klarnet, fleyta, saksofon hám t.b.)
tardıń terbelisi (rubab, tar, duwtar, tanbur, skripka, violonchel, girjek
hám t.b.), kerip tartılǵan teri yaki membrana terbelisi (dáp, baraban,
naǵara hám t.b.) hám elektron ásbaplardıń terbeliwi aqıbetinde.
Olardan shıǵatuǵın seslerdiń jiyiligi, biyikligi, tembri hár túrli
boladı. Mısalı, skripka shıǵatuǵın ses jiyiligi 260–15000 Hz, klarnettiki
150–8000 Hz, naǵaraniki 90–14000 Hz átirapında boladı. Muzıkalıq
seslerdiń quslarǵa, úy haywanlarına tásir kórsetetuǵınlıǵı da úyrenilgen.
Hár qanday jaǵımlı saz yaki qosıq ta júda kúshli hawazda qoyılsa‚ ol
shawqımǵa aylanadı. Shawqım insan nervi hám salamatlıǵına tásir
kórsetedi. Sol sebepli shawqımnan saqlanıw ushın ses jutatuǵın qurallar
paydalanıladı. Nárse hám qurallardıń sesti jutıw qásiyetin belgilew


166
ushın sesti jutıw koefficienti () dep atalatuǵın shama kirgiziledi.
 – jutılǵan ses energiyasınıń túsken ses energiyasına qatnası menen
ólshenedi. 6-kestede  shamasınıń hár túrli materiallar ushın mánisi
keltirilgen (ses jiyiligi 500 Hz).
6-keste
Material
a
Gerbishten órilgen sıbalmaǵan diywal
Beton diywal
Linoleum (0,5 sm qalıńlıqta)
Diywalǵa qaǵılǵan faner
Tereze aynası
Diywalǵa ildirilgen gilem
Shiysheden islengen paxta qatlamı (9 sm)
0,03
0,02
0,03
0,06
0,03
0,21
0,51
Shawqımlar insan salamatlıǵına unamsız tásiri bolǵanlıqtan olardı
kemeytiw ilajları kórilmekte. Mısalı, Evropa mámleketleri shawqımı
belgilengen shegaradan ótip ketetuǵın samolyotlardıń mámleket
aymaǵınan ushıwın, aeroportlarǵa qonıwın qadaǵan etip qoydı.
Imaratlardı joybarlastırıwda da sestiń tarqalıwına itibar beriledi.
Bul tarawdı úyrenetuǵın pán bólimi arxitektura akustikası dep ataladı.
Jaqsı joybarlastırılǵan teatr zallarında, saxnada sıbırlap aytılǵan dawıs
zaldıń qálegen jerinde esitiledi. Bul binanıń pátigine qaralatuǵın bolsa,
onıń kórinisi ishi bos máyek qabıǵına uqsap qurılǵan boladı. Sonda
saxnadan shıqqan ses oǵan urılıp, zaldıń qálegen jerine birdey aralıqtı
ótip, jetip baradı. Bunday zallardıń tamashagóy otıratuǵın, júretuǵın
hámme jerlerine olar tárepinen shıǵarılatuǵın shawqımlardı jutatuǵın
materiallar qaplanadı.

Download 8,97 Mb.
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   126




Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



SES HÁM SALAMATLÍQ. ARXITEKTURADA SES

Download 8,97 Mb.
Pdf ko'rish