125
Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushoshadalariga va o’zimizning
shaxsiy ma'lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni
lozim topdik.
I. Shaxsning ijtimoiy eshtiyojlari bilan uyg’unlashgan,
ularning moshiyati
mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar:
1)
dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar;
2)
ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi,
shaxsiy
pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar:
3)
jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari,
turmush tarzi, etnopsixologik
xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar;
4)
borliq go’zalligiga nisbatan eshtiyojlarda in'ikos etuvchi nafosat (estetik)
motivlari.
II.
Vujudga kelishi, hartlanganlik manbai bo’yicha umumiylikka ega
bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar:
1)
keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik);
2)
guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar;
3)
faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar;
4)
faoliyat mashsulini basholashga, maqsadga erishuvga mo’ljallangan
rag’batlanuv, mukofot motivlari.
III. Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar:
1)
ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar;
2)
kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar;
3)
o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar.
IV. Paydo bo’lish
xususiyati, muddati, mushlati, barqarorligi bilan
umumiylikka ega bo’lgan motivlar:
1)
doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar;
2)
qisqa
muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar;
3)
uzoq muddatli,
vaqt taqchilligidan ozod, xotirjam xatti-harakatlarni talab
etuvchi motivlar.
V. Vujudga kelishi, kechishi sur'ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar:
1)
kuchli, qudratli, ta'sir doirasidagi shijoatli motivlar;
2)
paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur'atli motivlar;
3)
yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar.
VI. Faoliyatda, muomalada va xatti-harakatda
vujudga kelishi xususiyati,
xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar:
1)
aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar;
2)
zarurat, yuksak talab va eshtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar;
3)
imkoniyat (potensiya), zoshira (rezerv), yashirin (latent) xususiyatlarini
o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.
VII. Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi
motivlar.
1)
biologik motivlar;
2)
psixologik motivlar;
3)
yuksak psixologik motivlar.
