3- MA’RUZA: NAZORAT QILISH VA BAHOLASH USULLARI
REJA:
1. Nazorat va uning turlari.
2. O‘quv jarayonida nazoratni tashkil etish usullari.
3. Ta’lim oluvchilar bilimini nazorat qilish va natijalarini baholash.
4. Reyting tizimi.
5. Assisment – nazorat qilishning zamonaviy usuli sifatida.
1.Ta'lim olganlikni tashhis etishning mohiyati.
Ta’lim tashhisi mohyaiti haqida gapirishdan oldin tashhisni umumiy yondashuv
hamda tashhislashni amaliy pedagogik faoliyat jarayoni sifatida qabul qilamiz. Tashhis –
bu didaktik jarayon kechadigan barcha sharoitlarni oydinlashtirish, uning natijalarini
belgilash demak. Tashhissiz didaktik jarayonni samarali boshharish,
mavjud sharoit
uchun optimal natijalarga erishish mumkin emas.
Ta’lim tashhisida oqibatlar, erishilgan natijalar va ta’lim olganlik farqlanadi.
SHuningdek, ta’lim olganlikni tashhislash vaqtida belgilangan maqsadni amalga
oshirishda erishilgan daraja sifatida ham haraladi. Didaktik tashhisning maqsadi o‘quv
jarayonini uning samaradorligi bilan bog‘liq holda aniqlash, baholash va tahlil qilishdan
iborat.
YUqoridagilardan ma’lum bo‘ladiki, tashhis ta’lim oluvchilarning bilim,
ko‘nikma va malakalarini an’anaviy tekshirishga nisbatan kengroq va chuqurroq ma’no
kasb etadi. Ta’limni baholash yoki tekshirish faqat natijalarni qayd etadi, biroq ularning
kelib chiqishini izohlamaydi. Tashhis natijalarini ularga erishish yo‘llari
va vositalari,
usullari bilan aloqadorlikda baholaydi, ta’lim samarasini ta’minlovchi jarayon va
bosqichlarni aniqlaydi:
O‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilish,
baholash
tashhislashning zaruriy tarkibiy qismlari sanaladi. Ular pedagogik texnologiyaning ancha
qadimiy usullaridir. Nazorat va baholash maktab amaliyoti rivojining doimiy hamrohi
bo‘lib kelgan. SHunga haramay, bugun ham baholashning mazmuni,
texnologiyalari
haqida qizg‘in munozaralar davom etmoqda. Avval bo‘lgani kabi pedagoglar baho
nimani qayd etishi lozimligini aniqlashga urinmoqdalar. Ularning fikrlaricha, bahoning:
1)
ta’lim oluvchining o‘zlashtirish darajasini qat’iy belgilovchi – sifat
ko‘rsatkichi, yoki;
2)
u yoki bu ta’lim tizimining ustunligi, kamchiliklarini ko‘rsatuvchi
ko‘rsatkich ekanligi aniq belgilanishi zarur.
Ta’limni baholashda ziddiyatli harashlarning tug‘ilishini
buyuk pedagog
YA.A.Komenskiy ham ta’kidlab o‘tgan edi. U pedagoglarni o‘zlari ega bo‘lgan baholash
huquqidan aql bilan foydalanishga chaqirgan. Ta’lim oluvchilarga nisbatan nazoratning
ob’ektiv bo‘lishiga erishish didaktik tizimlarning asosida yotadi.
Olimlarning ta’kidlashicha, demokratlashgan ta’lim tizimida yuzaki (formal)
nazorat bo‘lmasligi lozim, Didaktik nazorat ta’limning o‘ziga xos metodi sifatida aniq
ifodalangan ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi xususiyatga ega bo‘lishi o‘z-o‘zini
nazorat
qilish bilan birlashishi, eng avvalo, ta’lim oluvchining o‘zi uchun zarur va foydali
bo‘lishi lozim.
Ta’lim tizimini
demokratlashtirish bilim, ko‘nikma va malakalarni nazorat va
baholashdan emas, balki baho yordamida o‘qishga undashning murakkab shakllaridan
voz kechishni talab qiladi. O‘quvchilarning o‘quv mehnatini rag‘batlantirishning yangi
usullarini izlash, ta’lim va tarbiya sohasida kuch to‘plab
borayotgan shaxsiy foyda
tamoyili yangicha yondashuvlarni belgilab beradi. Tashhislash tizimida baho
rag‘batlantirish vositasi sifatida bir qator afzalliklarga ega. Birinchi navbatda, baholovchi
fikrlar (ballar) qo‘llanishi mumkin bo‘lgan tashhislash natijalari shaxsning yetuklik
darajasini belgilashga ko‘maklashadi, bu esa raqobatli ta’lim sharoitlarini yaratishda
muhim omil sanaladi. Ta’lim (shuningdek, nazorat)ning ixtiyoriyligi
tamoyili bilan
boyitilgan baho o‘tmishda o‘quvchilar uchun majburiy bo‘lgan ta’limning zaruriy
vositasidan shaxsiy reyting – shaxsning jamiyatdagi mavqei ko‘rsatkichini tadrijiy
aniqlash usuliga aylanadi.
