285
XI bob. SOTISH SIYOSATI
11.1.Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularning
tuzilishi
Tovar ishlab chiqarilib unga narx belgilangach, tadbirkor uni
tarqatish yoki iste’molchilarga yetkazishga harakat qilishi kerak. Shu
bois marketing kompleksi tizimida savdo siyosati (o‘tkazish, yetkazib
berish, sotish) alohida o‘rinni egallaydi.
Savdo tizimi – tashkilot mahsulotini maqsadli iste’molchilar
xarid
qilishi uchun yengil bo‘ladigan holga keltirishga yo‘naltirilgan
faoliyatini tavsiflovchi marketing kompleksi elementidir.
Savdo–mahsulotning korxonadan chiqqandan keyingi bajariladigan
hamma tadbirlar kompleksini: mahsulotni
ishlab chiqaruvchidan
iste’molchiga yetkazib berishning optimal tizimini tanlash,
uning
transportirovkasi, omborga joylashtirilishi, saqlanishi, ulgurji va
chakana savdo bo‘g‘inlariga
yuborilishi, sotishdan oldin ishlov berish va
tovarning xususiy sotilishi, shuningdek, sotuvdan keyingi (servis)
iste’molchilarga xizmat ko‘rsatilishini o‘z ichiga oladi.
Savdo
(o‘tkazish) va sotish tushunchalarining qanchalik mosligi ana shunda
ko‘rinadi. Savdo (o‘tkazish) o‘zida jarayonlarning butun bir tizimini aks
ettiradi, sotish esa uni yakunlaydi.
Savdo tizimi o‘z faoliyatini ifodalashi uchun o‘ziga xos bo‘lgan
tushuncha ishlab chiqiladi. Ulardan ayrimlariga to‘xtalamiz.
Mahsulotni iste’molchiga yetkazishgacha bo‘lgan asosiy masalalar-
dan biri savdo kanallarini tanlash hisoblanadi.
Savdo kanali orqali ishlab chiqarish
tashkilotlaridan tovar
iste’molchilarga yetkazilib, individual iste’mol qilish yoki foydalanish
imkoniyati amalga oshiriladi, ya’ni bu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan
iste’molchi tomon harakatlanuvchi yo‘li.
Sotuv kanali –bu ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga tovar yetib
borishini ta’minlashda ishtirok etuvchi tashkilot. Sotuv kanali alohida
olinganda quyidagilar bilan asoslanadi:
• mahsulotlarni tarqatishda moliyaviy xarajatlarni qisqartirish;
286
• xarajatlarni qisqartirish hisobiga
ishlab chiqarishni rivoj-
lantirish;
• tovar sotuvini samarali yo‘llar bilan tashkil etish;
• sotuv hajmlarining oshishi, maqsadli bozorlarga tovarni
yetkazish.
Savdo kanallarini ularni tashkil etuvchi darajalar soni bo‘yicha
tavsiflash mumkin.
Vositachilar darajasi – tovarning
yaqinlashuvi va unga oxirgi
xaridorning mulk egasi huquqi bo‘yicha ma’lum ishlarni bajaruvchi har
qanday vositachi.
Mustaqil darajalar soni savdo kanali vositasi uzunligini belgilaydi.
Belgilangan ishni ishlab chiqaruvchining o‘zi va oxirgi iste’molchi
bajargani uchun ular ham istalgan vosita tarkibiga kiradilar. Uzunligiga
bog‘liq holda savdo kanallari (vositalari)ning quyidagi turlari farqlanadi.
Eng soddasi nol darajali kanal (vosita) hisoblanadi. U tovarni
bevosita iste’molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi.
