‘ G'ozibekov D .G ‘. Investitsiyalami moliyalashtirish masalalari. — T.: «Moliya»

mablag‘lar to ‘planadi. Sug‘urtalovchilar bu mablag‘lami qo‘shim- 
cha daromad olish maqsadida hirli obyektlarga investitsiya qihsh- 
lari mumkin.
Sug'urta tashkilotlari tasarruflda katta miqdordagi mohyaviy 
resurslaming to‘planishi, ulaming iqtisodiyotning rivojlanishida 
muhim rol o‘ynashini ko‘rsatadi. Sug'urta qiluvchilar tomonidan 
moliya resurslarining to‘planishi sug‘urtani faol investitsion siyo- 
sat yo‘U bilan iqtisodiyotning asosiy omihga ayliantiradi. Boshqacha 
aytganda, sug‘urtalovchilar turh polis egalaridan ohngan passiv pul 
mablag‘larni moliya bozorida harakat qiluvchi aktiv kapitalga 
aylantiradilar.
Sug‘urta kompaniyasi investitsion imkoniyatlarini quyidagi 
omillar belgilaydi:
— yig‘iladigan sug‘urta mukofotlari hajmi;
— sug‘urta portfeh hajmi;
— amalga oshirilayotgan sug‘urta xizmatining foydaliligi yoki 
zararhhgi;
— sug‘urta zaxiralarini shakllantirishga davlat tomonidan qo‘- 
yiladigan talablar;
— tuzilgan sug‘urta shartnomalari muddati;
— o ‘zlik mablag^lari hajmi.
Sug‘urta kompaniyasining investitsion imkoniyatlari deyarli 
shunday shakllanib boradi. Investitsion imkoniyatning asosiy qismi 
«o‘zlik mablag‘lar»iga to ‘g‘ri keladi. Sug‘urta zaxirasi esa domiy 
ravishda sug'urta qoplamalari to ‘lanishiga qarab o‘zgarib turadi.
Sug‘urta kompaniyasining investitsion portfeh tizimi, uning 
mohyaviy barqarorhgini ta’minlashi lozim va u, odatda, sug‘urta 
nazorati me’yorlari bilan belgilanadi. Unda sug‘urta zaxiralarining 
vaqtinchahk bo‘sh tuigan mablag‘larini joylashtirish tartibi belgi­
lanadi.
0 ‘zbekiston o‘z mustaqUligini qo‘lga kiritgandan so‘ng, su- 
g‘urta kompaniyalari bo‘sh mablag‘larini turh obyektlarga inves­
titsiya qilish imkoniyati tug‘ildi. 1993-yilning 6-mayida qabul 
qihngan «Sug'urta to‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respubhkasi qonuiu- 
ning 25-moddasida: «Sug‘urta tashkilotlari o‘z moliyaiy manba- 
laridan boshqa yo‘l bilan foydalanishga xaqlidir», deb ko'rsatilgan
87

edi. Ammo 2002-yilning 5-aprelidagi Ikkinchi chaqiriq 0 ‘zbekiston 
Respubhkasi Ohy majhsining VIII sessiyasida qabul qilingan 
«Sug'urta faoliyati to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasiga muvofiq, 
«Sug‘urtalovchilar sug'urtani amalga oshirish bilan bevosita 
bog'liq bo'lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'uUanishlari 
mumkin emas», deb belgilangan. Demak, sug'urtalovchilarning 
investitsiya faoliyati qat’iy cheklangan. Shuningdek, ushbu qonun­
ning yuqorida ko'rsatib o'tilgan moddasida sug'urtalovchilar 
maxsus vakolath davlat organi belgilaydigan tartib va shartlardagi 
investitsiya faoliyati bilan shug'ullanishlariga ruxsat beriigan. 
M a’lumki, O'zbekiston Respubhkasi Mohya vazirligi tomonidan 
2006-yil 6-mayda tasdiqlangan, 1571-raqam bilan davlat ro'y- 
xatidan va 2006-yil 22-aprelda tasdiqlangan, 1565-raqam bilan 
davlat ro'yxatidan o'tgan buyruqlariga asosan, sug'urta kompa­
niyalari tomonidan sug'urta rezervlarini tashkil qilish va inves- 
titsiyalashning tartiblari belgilangan.
Jumladan, unda respublika sug'urta kompaniyalarining su­
g'urta aktivlarini joylashtirish tartiblari investitsiyalashning qo­
nunchihkda belgilangan quyidagi asosiy talablariga javob berishi 
lozim:
1) diversifikatsiya;
2) qaytishliligi;
3) hkWdlihgi;
4) foydahligi^
Investitsion faohyatning diversifikatsiyasi, birinchi navbatda, 
sug'urta kompaniyasi investitsion portfelining barqarorligini ko'z- 
da tutadi. M a’lumki, sug'urta kompaniyalari ularga o'z mablag'- 
larini qo'yishi mumkin bo'lgan investitsion loyihalar to'plam i 
sarmoya bozorining rivojlanish darajasiga bog'liq. Hozirgi paytda 
sug'urtalovchilarning vaqtinchahk bo'sh turgan mablag'lari tijorat 
banklari depozitlariga, qimmatli qog'ozlarga joylashtirilishi, kor-

Download