Shaxsiy sug‘urta bo'yicha sug‘urtalanuvchi sifatida
har qanday
yuridik va jismoniy shaxs bo‘hshi murakin.
Shaxsiy sug'urta — bu inson hayotiga, uning mehnat qobiliyati
va salomatligiga tahdid soladigan turh xavf-xatarlardan himoya-
lanishning muhim shakli.
Hozirgi paytda shaxsiy sug'urta sug‘urta faohyatining yirik
tarmog‘i sifatida jahon amaliyotida keng qo‘Uaniladi. Rivojlangan
xorijiy davlatlarda shaxsiy sug‘urta turlari bo‘yicha kelib tushgan
sug'urta mukofotlari boshqa sug'urta turlari bo'yicha kelib tush
gan sug‘u rta m ukofotlariga nisbatan yuqori salm oqqa ega.
Masalan, AQSHda jami yig‘ilgan sug‘urta
mukofotlari hajmida
shaxsiy sug‘urtaning hissasi 50 foizdan yuqoridir.
0 ‘tgan asrning boshlarida hozirgi 0 ‘zbekiston hududida
Rossiya sug‘urta tashkilotlarining vakolatxonalari faoliyat ko‘r-
satgan va ular aholiga shaxsiy sug‘urta xizmatlarini ko'rsatishgan.
1917-yildan 1990-yilgacha mamlakatimizda shaxsiy sug‘ur-
talash ishlari davlat sug‘urta organlari (Gosstrax) tom onidan
amalga oshirilgan. Ana shu davrda sug‘urta shartlari, qoidalari va
tariflari markazda — Moskvada ishlab chiqUar va aksariyat hollarda
mahalliy shart-sharoitlar va xususiyatlar hisobga olinmas edi.
1991-yilda 0 ‘zbekistonning o‘z
siyosiy va iqtisodiy musta-
qilhgini qo‘lga kiritishi hayotimizning barcha jabhalari qatorida
sug‘urta sohasini ham bozor munosabatlari tamoyillariga mos
ravishda rivojlanishi uchun sharoit yaratdi. To‘g‘ri, mustaqilhk-
ning dastlabki yillarida iqtisodiyotda ro‘y bergan keskin o ‘zga-
rishlar qisqa muddat bo‘lsada pulning qadrsizlanishiga, piro-
vardida, aholi turmush darajasining pasayib ketishiga ohb keldi.
Shubhasiz, bu holat shaxsiy sug‘urtaning aholi o‘rtasidagi omma-
viyligiga putur yetkazdi.
Natijada, bu sug‘urta turlari bo‘yicha
sug'urta shartnomalari soni va sug‘urta mukofotlari miqdori
kamaydi. Masalan, 1993-yilda shaxsiy sug‘urtaning alohida turi
bo‘lgan hayot sug‘urtasi bo‘yicha jami 1770356 dona shartnoma
.tuzilgan holda bu ko‘rsatkich 1994-yilda 406864 donaga kamaygan.
Bunday salbiy vaziyatning oldini olish va aholining shaxsiy
sug‘urtaga bo‘lgan ishonchini tiklash maqsadida 0 ‘zbekiston
Respubhkasi Prezidentining «Aholining omonotlardagi va
davlat
99
sug'urtasi bo'yicha pul mablag‘larini indeksatsiya qihsh to 'g '
risida» 1995-yilning 20-dekabridagi PF-1327-son farmoni qabul
qihndi.
Ushbu faraionga muvofiq, 1996-yildan boshlab aholining
1992-yil 1-yanvargacha bo'lgan holatiga ko'ra va 1996-yil 1-yan-
vaigacha amalda bo'lgan Davlat sug‘uri;a bosh boshqarmasi muas-
sasalarida turgan hayotni, bolalarni sug'urta qihsh, nikoh kunida
beriladigan uzoq muddatli sug'urta shartnomalari to'lovlarini bos-
qichma-bosqich indeksatsiya qihsh maqsadga muvofiq deb topüdi.
Davlat sug'urta muassasalari tomonidan 1996-yilning 1-yanvari-
dan 1-iyuhgacha bo'lgan muddatda fiiqarolaming 400,0 mingdan
ziyod shartnomalari indeksatsiya qihndi.
O'zbekiston Respublikasida shaxsiy sug'urtani amalga oshi
rishning huquqiy asoslari Fuqarohk kodeksining 921-moddasida
aks ettirilgan. Unga ko'ra, shaxsiy sug'urta shartnomasi bo'yicha
bir taraf (sug'urtalovchi) boshqa taraf (sug'urta qildiruvchi)
to'laydigan, shartnomada shartlashilgan haq (sug'urta mukofoti)
evaziga sug'urta qildiruvchining o'zining
yoxud shartnomada
ko'rsatilgan boshqa ñiqaro (sug'urtalangan shaxs)ning hayoti yoki
sog'ligiga zarar yetkazilgan, u muayyan yoshga to'lgan yoki uning
hayotida shartnomada nazarda tutilgan boshqa voqea (sug'urta
hodisasi) yuz bergan hollarda shartnomada shartlashilgan pulni
(sug'urta puhni) bir yo'la yoki vaqt-vaqti bilan to'lab turish maj
buriyatini oladi. Shuningdek, kodeksda shaxsiy sug'urta shartno
masi kimning foydasini ko'zlab tuzilgan bo'lsa, o'sha shaxs su
g'urta pulini olish huquqiga ega bo'ladi, deb ko'rsatilgan.
Shaxsiy sug'urta shartnomasi tuzishda sug'urta qildiruvchi
bilan sug'urtalovchi o'rtasida quyidagilar to'g'risida kehshuvga
erishihshi lozim:
— sug'urtalangan shaxs to'g'risida;
— sug'urtalangan shaxs hayotida
yuz berishi ehtimol tutilib
sug'urta amalga oshirilayotgan voqea (sug'urta hodisasi)ning
xususiyati to'g'risida;
— sug'urta puh miqdori to'g'risida;
— sug'urta mukofotiningmiqdori va uni to'lash muddati (mud
datlari) to'g'risida;
— shartnomaning amal qilish muddati to'g'risida.
100
Tomonlaming kelishuviga binoan shartnomaga boshqa shart
lar ham kiritilishi mumkin. Agar sug'urta shartnomasi sug‘urta
qildiruvchi, sug‘urtalangan shaxs yoki naf oluvchi hisoblangan
íuqaroning ahvolini qonun hujjatlarida belgilangan qoidalarga
nisbatan yomonlashtiradigan shartlami o ‘z ichiga olsa, shart
nomaning ana shu shartlari o'rniga qonun hujjatlarining tegishli
qoidalari qo'llaniladi.
Download
