-§. OPTIK KVANT GENERATORLARI - LAZERLAR

3
tronlar sonini kichik energi- 
yali sathlardagi elektronlar 
soniga nisbatan oshirish kerak. 
X rom io n la ri y o ru g ‘likn i 
yutib uyg‘ongan holatga o ‘ta- 
di. M a’lum ki, u yg'o ng an 
holatda atom lar yoki ionlar 
uzoq bo‘la olmaydilar va ular 
albatta, asosiy holatga o ‘ti-
2
l
50-rasm.
shadi. Lazerda ishchi jism shunday tanlab olinadiki, ularda asosiy holatga 
o ‘tish ikki bosqichda amalga oshiriladi. 50-rasmda xrom ionlari energetik 
sathlarining sxemasi keltirilgan. Y orugiikni yutgach ionlar 1-asosiy 
holatdan 3-uyg‘ongan holatga o ‘tishadi. 3-sathning yashash davri IO 8 s. Bu 
vaqt ichida xrom ionlarining bir qismi spontan ravishda 1-holatga o'tadi, 
lekin 2-holatga o ‘tishining ehtimoliyati ancha katta, shuning uchun 
ko‘pchilik ionlar 3-holatdan 2-holatga o ‘tadilar. 2-sathning yashash davri
IO-3 s, ya’ni uning yashash davri 3-sathga nisbatan besh tartib yuqori. Shuning 
uchun 2-sath metastabil deyiladi. Natijada, 2-holatga 1-holatdagi ionlarga 
nisbatan k o 'p ro q ionlarni o'tkazish m um kin b o ‘ladi, ya’ni 1 va 2- 
holatlarning inversion to ‘ldirilganligini hosil qilish mumkin.
So‘ngra quyidagilar ro‘y beradi. Xromning qandaydir ioni 2-holatdan
1-asosiy holatga o ‘tadi. Bunda foton nurlanadi. Bu foton xromning boshqa 
ionlari yonidan uchib o ‘tishda ko‘chki xususiyatiga ega bo'lgan majburiy 
nurlanishlarni vujudga keltiradi.
Yoqut kristallning asoslari nihoyat darajada silliqlangan bo'ladi. Ular 
bir-biriga nisbatan aniq parallel qilib olinib, qaytaruvchanlik xususiyatiga 
ega bo‘lishi uchun kumush bilan qoplanadi. Natijada, aniq yo‘naltirilgan 
lazer nurlanishi vujudga keladi. Silindr sterjenning bir asosi to‘la qaytaruv­
chanlik xususiyatiga ega bo‘ladi, boshqasi esa qisman shaffof b o ‘lib, o‘ziga 
tushgan energiyaning 80 %ini o ‘tkazadi. Qurilmaning bunday tuzilishi 
yoqut steijen o ‘qi yo'nalishi bo‘yicha kaskad ravishda rivojlanadigan maj­
buriy nurlanishlarni hosil qilish uchun sharoit yaratib beradi. Chunki 
boshqa yo‘nalishlar b o ‘yicha harakatlanayotgan foton k o ‘chkining 
boshlanish davridayoq sterjenning yon tom onlaridan chiqib ketadi.
Qattiq jismli lazerdan tashqari, geliy va neon aralashmalarida, argon va 
boshqa inert gazlarda ishlovchi gazli lazerlar ham mavjuddir. Ayrim lazerlar 
impulsli rejimda, ayrimlari esa uzluksiz rejimda ishlaydi. Lekin hamma 
lazerlarning nurlanishiga qat’iyan monoxromatlilik, yuqori darajadagi
124

kogerentlik, katta intensivlik va nur dastasining nihoyat darajada ingich- 
kaligi xos xususiyatdir.
Lazer nuri linza yordam ida fokuslanganda oddiy quyosh nurini 
fokuslash natijasida olinadigan energiya oqimidan 1000 marta katta bo'lgan 
energiya oqim ini hosil qilish mumkin. Lazer nurining ajoyib xusu- 
siyatlaridan biri uning yuqori effektiv haroratidir. Lazer yordamisiz 
hosil qilib bo'lmaydigan bunday haroratlar tadqiqotchilar oldida katta 
imkoniyatlarni paydo qiladi.

Download 3,55 Mb.