51-§. ATOM YADROSI TARKIBI 1932-yilda rossiyalik fizik D .D .Iv an en k o birinchi b o ‘lib atom
yadrosining p ro ton -neytron li m odelini ta k lif etdi. Bu g‘oya tezda
V.Geyzenberg tom onidan qo'llab-quw atlandi va rivojlantirildi. Hozirda
bu model batam om tan olingan. Bu modelga asosan, atom yadrosi
nuklonlar deb ataluvchi protonlar va neytronlardan tashkil topgan.
Yadrodagi p ro to n lar soni D .I.M endeleyev elem entlar davriy siste-
masidagi elem entning atom raqamiga teng. Yadrodagi protonlar soni Z
bilan neytronlar soni N n in g yigïndisiga massa soni A deyiladi.
A= Z+ N (1)
Proton absolut qiymati elektron zaryadiga teng bo ‘lgan musbat (+e)
zaryadga ega. Protonning massasi elektron massasiga nisbatan 1836 marta
kattadir.
m =1836 m P e Neytronning elektr zaryadi nolga teng. Neytronning massasi proton
massasidan katta:
mn=1838 m p Z - protonlar soni bir xil, lekin A - massa sonlari har xil bo‘lgan
(ya’ni, neytronlar soni N - har xil bo‘lgan) yadrolar izotoplar deyiladi.
Mendeleyev davriy sistemasining ko'pgina elem entlari bir nechta stabil
izotoplarga egadir. M asalan, tabiiy kislorod izotoplari (z= 8) yadrolarida
8, 9 va 10 ta neytronlar mavjud. Hozir, izotoplarni belgilashning quyidagi
yozuvi qabul qilingan: element simvolidan chap tomoniga pastga Z n in g
qiymatini, yuqoriga esa A - massa soni yoziladi. Masalan, quyidagi kis
lorod izotoplari mavjud:
I 6 Q I 7 Q 18 Q 'J 8> S’ 8 Neytron ozod holatda stabil emas, u 12 daqiqalik yarim yemirilish
davri bilan o ‘z -o ‘zidan yemirilib, elektron ham da antineytrino deb
ataluvchi mikrozarra chiqarib, protonga aylanadi. Neytronning yemirilish
sxemasi quyidagicha:
(
2
)
Shuni alohida qayd etish lozimki, neytronning elektr zaryadi mavjud
bo‘lmasa ham u xususiy magnit m om enti bilan tavsiflanadigan magnit
xossalariga ega. U chta asosiy elem entar zarralar: proton, neytron va
elektronlar magnit xossalariga egadir.
