53-§. YADRO ENERGETIKASI Yadroviy b o ‘linish Og‘ir yadrolarning b o'linishi o ‘z -o ‘zidan yoki m ajburiy b o ‘lii
mumkin. 0 ‘zining fizikaviy asosi bo‘yicha o ‘z-o ‘zidan (spontan) bo'lini:
majburiy b o ‘linishga yaqin turadi. Majburiy bo‘linishning tafsilotlarii
ko‘rib chiqaylik.
Bitta neytronni yutgan uran-235 yadrosining b o ‘linishi har xil va-
riantlarda ro‘y beradi. K o‘p hollarda yadro shunday ikkita boiaklarga
bo‘linadiki, ular massalarining nisbati 2:3 bo'ladi. Yadro bo ‘linishida
ikki bo‘lakdan tashqari, o ‘rtacha, 2,5 ozod neytron ajralib chiqadi. Bu
neytronlar 2MeV ga teng bo'lgan katta energiyaga ega boiganliklari uchun
tez neytronlar deyiladi. Chunki bunday energiyaga 2 • 107 m /s tezlik to ‘g‘ri
keldi. H ar bir bo'linishda o ‘rtacha 200 MeV yadro energiyasi ajralib
chiqadi. Bu energiya, asosan, b o ‘linish parchalarning kinetik energiyasiga
aylanadi.
U ran parchalanishining bunday xossasi yadro energiyasidan ikki xil
foydalanish imkoniyatini beradi: bunda yadro reaktorida boshqariladigan
b o ‘linish reaksiyalarini va atom bombasida zanjir reaksiyalarini amalga
oshirish.
Yadro energivasini ro‘yobga chiqarishning ikki xil imkoniyati, ya’ni
yadro energetikasining ikki xil bosh yo‘nalishi mayjud.
1. Yadroviy energetika og‘ir yadrolam i neytronlar bilan parcha-
laganda A t va A, ikkita yadro parchalari va bir necha neytronlar (v) hosil
bolishiga asoslangan.
£j5 U + n -> A, + A2 + v + E ,
(1)
bunda, £ = 2 0 0 MeV, neytronlaming o ‘rtacha soni v=2,5. v>l boiganligi
uchun, atom reaktorida zanjir reaksiyasining amalga oshishi uchun
imkoniyat paydo bo'ladi.
Birinchi uran — grafitli yadro reaktori 1942-yilda Chikago (AQSH)
universitetida italiyalik fizik E.Ferm i tomonidan ishga tushirildi. Bunday
reaktor aktiv zonasining oddiy sxemasi 52-rasmda keltirilgan.
129
shiddat bilan ko‘payib portlashga xos reaksiyaga olib keladi. Atom bomba-
sida yadro zaryadining ikkita bo‘lagi kritik massadan katta bo‘lgan bir
bo‘lakka tezlik bilan qo‘shilishi natijasida zanjir reaksiyasi ro‘y beradi.
