|
‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik Pdf ko'rish
| bet | 119/141 | Sana | 20.12.2023 | Hajmi | 3,55 Mb. | | #124530 |
Bog'liq ‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik54-§. TERMOYADRO SINTEZI
Yadro en erg e tik a sid a n fo ydalanishning ikkinchi y o 'n a lish —
termoyadro sintezidir. Yadro sintez energetikasi yengil yadrolaming yuqori
haroratlardagi sinteziga (yadrolami biriktirish) asoslangan. Bunda sintezga
ta ’sir qiluvchi m uhit to'liq ionlashgan gaz-plazm a boladi. M asalan,
termoyadro bombasida deyteriy va tritiy (vodorod izotoplari) ning sintez
reaksiyasi ro'y beradi.
] H + ] H ^ \ H e + \ n
(1)
Bunda har bir nuklonga 3,5 MeV energiya ajralib chiqadi, atom yadrosi
bo‘linish reaksiyasida esa har bir nuklonga 0,85 MeV energiya ajralib chiqar
edi. Yadrolarning birlashishiga kulon itarish kuchlari tufayli ular orasida
vujudga keladigan potensial to‘siq qarshilik ko‘rsatadi. Potensial to‘siqni yengib
o‘tish uchun yengil yadrolaming haroratini million gradusga ko‘tarish kerak
bo‘ladi. Buni esa oddiy atom bombasini portlatish orqali amalga oshirish
mumkin. Bunda harorat 107 K gacha ko‘tariladi. Yulduzlar qa’rida ro‘y
berayotgan termoyadro reaksiyalari Koinotning evolutsiyasida muhim o ‘rin
tutadi. Ularyulduzlarda vodoroddan sintezlanadigan kimyoviy elementlar
manbayidir. Quyosh energiyasining asosiy manbayi proton — proton sikli
deb ataluvchi reaksiyadir. Bunda 4 ta protondan geliy yadrosi paydo boladi.
Yadroviy sintez paytida ajralib chiqadigan energiya paydo bolgan yadrolar,
elektromagnit nurlanishlar, neytronlar va neytrinolar tom onidan olib
ketiladi.
Y uqorida k eltirilg a n term o y ad ro reak siy alari, afsuski, bosh-
qarilmaydigan reaksiyalardir. Boshqariladigan sintez reaksiyani amalga
oshirish uchun biror hajmda 107 K haroratni hosil qilib, uni m a’lum
muddatda saqlab turish kerak. Bunda hamma m oddalarto'liq ionlashgan
plazmaga aylanadi. Muayyan ravishda bunday issiq plazmani m a’lum
shakldagi magnit m aydoni yordamida biror m uddat davomida saqlab
turish mumkin. Bunday magnit maydonida plazma zarralarini berk hajmda
m a’lum trayektoriyalar bo'ylab harakat qilishga m ajbur qilish mumkin.
Boshqariladigan term oyadro reaksiyalarini yaratish bilan b o gliq b o lg an
m uam m olar m ajm uyini hal qilish b orasida b u tu n dunyoda ilm iy
tadqiqotlar olib borilmoqda. Agar bu urinishlar muvaffaqiyatli yakunlansa
insoniyat bitmas-tuganmas energiya manbayiga ega bolad i.
131
|
| |