Q ora va rangli m etall chiqindilari. Metall m ateriallaridan birinchi
o ‘rinda po‘lat turadi. Ko‘plab polimer materiallari va aluminiy ishlatiüshiga
qaram asdan, po‘lat ishlab chiqarish oshib bormoqda. P o latn i olishda
tem ir-tersak chiqindilari ishlatishning samarasi yuqori, chunki bunda
geologik-qidiruv, qurilish ishlariga, rudani qazib olish va uni boyitishga
hojat qolmaydi. Bu yo‘sinda olingan p o ia t rudadan olinganiga nisbatan
70 % arzon tushadi. Bundan tashqari, har bir 1000 tonna tem ir-tersak
chiqindilari 1500 tonna rudani va 200 tonna koksli ko‘m imi tejaydi. Qora
va rangli m etallar chiqindilarining ko‘p qisrm bu sanoat chiqindilari,
eskirgan yoki yaroqsiz holga kelgan mashina va jihozlardan iborat. To'planib
qolgan katta miqdordagi aluminiy chiqindilari, rangli metallar chiqin
dilari ham qayta ishlanadi. Olib borilayotgan tadqiqot ishlari yaqin vaqtlar
ichida m etallaming ikkilamchi xomashyosini qayta ishlash uchun texnik
va iqtisodiy jihatdan maqbul b o ‘ladigan takliflarni berishi kerak.
M akulatura. Makulatura (qog‘oz chiqindilari)ni qayta ishlash atrof-
m uhitni m uhofaza qilish bilan bir qatorda qimmatli tabiiy xom ashyoni
tejashga ham yorqin misol b o ‘la oladi. M akulaturani yig‘ish va undan
o q ilo n a fo y d alan ish n a fa q a t biz yashab tu rg a n m u h itn i q o g‘oz
qoldiqlaridan ifloslanishining oldini oladi, balki qim m atli yog‘och
mahsulotlarini tejash imkonini beradi.
M akulaturadan m atbaa qog‘ozlarini ham olish mumkin, lekin bu
ancha xarajatlami talab qiladi. Iqtisodiy nuqtayi nazardan, qayta ishlangan
qog‘ozlardan m ahsulotlarni o ‘rash uchun ishlatiladigan, oddiy karton
qog'ozlar, gofrirlangan qog‘ozlar ishlab chiqarishda foydalanish mumkin.
Hisoblashlar shuni ko‘rsatdiki, m akulaturadan qog‘oz va karton ishlab
chiqarishda yog‘och mahsulotlari va selluloza ishlab chiqarishga qaraganda
142
60 % kam energiya talab qilinarekan. Bunda, havoning ifloslanishi 15 %ga,
suvning zararlanishi esa 60 % kamayadi.
