VI bob. H O ZIRG I ZAM O N TEXNOLOGIYALARINING ILMIY




Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet123/141
Sana20.12.2023
Hajmi3,55 Mb.
#124530
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   141
Bog'liq
‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik

VI bob. H O ZIRG I ZAM O N TEXNOLOGIYALARINING ILMIY 
A SO SI VA XXI ASR ENERGETIKASI
56-§. LAZER TEXNOLOGIYASINING RIVOJLANISHI
Hozirgi vaqtda lazerlar juda ko'p sohalarda keng qo'llanilm oqda, 
xususan, sanoatda materiallar: metall, beton, shisha, gazlama, teri va h.k. 
ga turli ishlov berishda foydalaniladi.
Lazer texnologiyasi jarayonlari shartli ravishda ikki turga boiinadi. 
Ularning birinchisida lazer nurini o ‘ta aniq fokuslash va impulsli rejimda 
ham , uzluksiz rejimda ham energiyani aniq tozalash imkoniyatidan 
foydalaniladi. Bunday texnologikjarayonlarda o'rtacha quwati uncha yuqori 
bo‘lmagan lazerlar: impuls-davriy ishlaydigan gaz lazerlari, neodim qo- 
tishmali ittiiy-aluminiygranat kristallaridagi lazerlar qo‘llaniladi. Ularyorda- 
mida soatsozlik sanoati uchun yoqut va olmos toshlarda mayda (diametri 1—
10 mkm va chuqurligi 10—100 mkm) gacha teshiklar parmalash hamda 
ingichka sim tortish uchun filerlar tayyorlash texnologiyasi ishlab chiqilgan. 
Kichik quvvatli impuls lazerlar qo‘llanadigan asosiy soha mikroelektronika 
va elektrovakuum sanoatida mitti detallarni kesish va payvandlash, ularga 
markalar tushirish bilan bogliq; matbaa sanoati ehtiyojlari uchun raqamlar, 
harflar, tasvirlar avtomat tarzda kuydirib tayyorlanadi.
Keyingi yillarda mikroelektronikaning eng muhim sohalandan biri — 
fo to lito g ra fiy a d a o d d iy y o ru g 'lik m an bay i o ‘rn ig a la z e rla rd a n
foydalanilmoqda. Lazerlarni qo‘llamay turib, o‘ta mitti bosma platalar, 
integral sxemalar va mikroelektron texnikaning boshqa qismlarini tayyorlab 
bo‘lmaydi.
Lazer texnologiyasining ikkinchi turi o ‘rtacha quw ati katta: 1 kVt 
gacha va undan yuqori bolgan lazerlardan foydalanishga asoslangan. Yuqori 
quvvatli lazerlardan kuchli texnologik jarayonlar: qalin p o‘lat listlarni 
qirqish va payvandlash, sirtni toblash, yirik gabaritli detallarga metallni 
eritib yopishtirish va legirlash (metallarni maxsus material, xrom, nikel 
va boshqalar bilan qoplash), binolar sirtini tozalash, m arm ar, granitni 
kesish, gazlama, teri va boshqa materiallarni bichishda foydalaniladi.
136


M etallarni lazer bilan payvandlashda chok juda sifatli chiqadi, elektron- 
nurli payvandda ishlatiladigan vakuum kameralarga ehtiyoj qolmaydi, bu 
esa konveyerli ishlab chiqarishda juda muhimdir.
Qudratli lazer texnologiyasi mashinasozlikda, avtomobil sanoatida, 
qurilish materiallari sanoatida qoilaniladi. U materiallarga ishlov berish 
sifatini oshiribgina qolmay, ishlab chiqarish jarayonining texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarini ham yaxshilaydi. Masalan, 14 mkm qalinlikdagi po‘lat 
listlarni lazer bilan payvandlash tezligi 100 m /soat. ga yetadi; bunda 10 
kVt soat elektr energiya sarflanadi. Bundan ham quw atliroq lazer texni- 
kasi rivojlanishi bilan lazer nurlanish energiyasi an ’anaviy energiya turlari 
(elektr tok energiyasi, mexanik energiya, kimyoviy jarayonlar energiyasi) 
bilan bir qatorda xalq xo‘jaligida borgan sari keng qo‘llanilmoqda. Oxirgi 
o ‘n yilliklarda lazerlar kosmik masshtabdagi masofalarni aniqlash uchun 
o ‘lchov texnikalarida, Yerning sun’iy yo'ldoshlarini boshqarishda, shu- 
ningdek, tibbiyotda ham samarali qo'llanm oqda. Ular yordamida har xil 
operatsiyalar o ‘tkazilmoqda, ko‘z va teri kasalliklari davolanmoqda.
Lazerlar ixtiro qilingach amaliy golografiya keskin rivojlandi. Lazer 
nurlari xususiyatlari murakkab gologram malam i olishda foydalaniladi.

Download 3,55 Mb.
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   141




Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



VI bob. H O ZIRG I ZAM O N TEXNOLOGIYALARINING ILMIY

Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish