Polimer chiqindilari. Hozirgi paytda plastm assalar konstruktiv
materiallar sifatida keng qoMlanilmoqda. Plastmassadan yasalgan, o‘z xizmat
davrini o ‘tab b o ‘lgan chelak, vanna, plyonka, polietilen paketlar,
penopolistirol, har xil ichimlik quyiladigan idishlar alohida chiqindilarga
aylanm oqda. U lar jud a sekinlik bilan parchalanadi yoki um um an
parchalanmaydi. Masalan, polivinilxloriddan yasalgan idishlami amaliyotda
qaytadan ishlab chiqarish mumkin emas, agar ular yoqilsa bundan hosil
boiadigan xlorid kislota bug‘laridan havo ko‘proq ifloslanadi. Ko‘p mamla-
katlarda bakteriyalar yoki nurlanishlar ta ’sirida parchalanib ketadigan
polimerlar yaratish bo'yicha ishlar olib borilmoqda.
Hozir plastmassa chiqindilarini qayta ishlatish bo‘yicha ayrim tavsiyalar
berilmoqda. Agar ular siqilgan gazlar yordamida sovitilsa, uvalanuvchan
holatga keladiki, ularni kukun holatigacha maydalab, avtomobil shinalari
bilan birgalikda to‘ldiruvchi sifatida ko‘chalarda yotqiziladigan asfaltlarda
ishlatish mumkin.
Piroliz yordam ida parchalab, turm ushda qo‘llaniladigan gaz olish
to ‘g‘risida ham tavsiyalar mavjud.
Chang va gazlar. Tutun va boshqa kolloid-dispers ko‘rinishdagi har
xil changlar insonlar va hayvonlaming salomatligiga zarar keltirib, o ‘simlik
dunyosini nobud qiladi. Shu bilan birga ular, aw alo, ko'plab xom
ashyoning yo'qotilishini anglatadi. Hosil bo‘lgan gazlar, changlar va
tutunning ko‘p qismi elektr stansiyalari zimmasiga to‘g‘ri keladi, (issiqlik
elektr stansiyalariga — 58 %, metallurgiyaga — 19 %, sanoatning boshqa
yo'nalishlariga — 5 %). Yig'ilgan changlardan qurilish m ateriallari, m asalan, ko‘pik va
keram ika ishlab chiqarish da, plastm assalar uchun to 'ld iru v c h i va
bog‘lovchi m odda sifatida foydalanish m um kin. M a’lum ki, kimyo
kombinatlari tom onidan atmosferaga tajovuzkor gazlar va changlarning
chiqarilishi metall konstruksiyalarning korroziyasini kuchaytiradi.
Avtomobillaming ko‘pgina yoqilg‘ilarida, dvigatellardagi detonatsiyalami
susaytiradigan tetraetill qo ‘rg‘oshin moddasi mavjud bo‘ladi. Dvigateldan
chiqadigan ishlangan gazlar tarkibida atmosferaga inson salomatligi uchun
zararli bo‘lgan hamda metallaming korroziyasini tezlashtiradigan qo‘rg‘oshin
moddasi ham chiqariladi.
Sanoat korxonalari to m on idan chiqariladigan zararli m oddalar
tarkibida eng zaharlilaridan oltingugurt IV-oksidi, vodorod sulfidi,
143
vodorod xloridi (xlorid kislota), vodorod ftorit mavjud bo‘ladi. Qayerda,
sezilarli konsentratsiyalarda vodorod xlorid mavjud boisa, o‘sha terda namlik
paytida kuchli korroziya ro‘y beradi.
