■
qishüoq fermeriari ish tartibi
va
hayot
tarzl — qishloq xo‘ja!igi
hayvonlarini saqlash, yem-xashak tayyorlash raahsulotlarini
yetishtirish va sotish.
Qishloq turizmini tashkil qilishda yuqoiida qayd qilingan turizm
turlarining barcha resurslari majmuali, birikkan holda ishlaydi va
bar qanday turistni ko‘proq muddaílarga ushlab qoladi. Shuning
uchun ham Yevropa davlatlari qishloq turizmini rivojlantirishga
o'tgan asrning 60-yillaridan jadal kirishdi. Hoziiga kelib, Yevropa
davlaílarida qishloq turizmidagi turistlarning oqimi 60 mln.turisíni
tashkil qihnoqda. Fransiya, Germaniya, Angliya, ítaliya davíatlarida
qishloq turizmi xizmatlarini ishlab chiqaruvchi 10 minglab turistik
firmalar va turistik tashkilotlar muvaffaqiyat bilan ishlashmoqda.
Biz ham mamlakatimizda qishloq turizrnining mohiyati, maqsadi
va vazifalarini tadqiq qilishga endigina kirishayapmiz.
Jahonda qishloq turizmiga har bir davlatlar o‘zlaridagi
imkoniyatlariga qarab har xil mazmunda qaramoqda. Masalaxi,
Angliyada aholisi 7000 kishilik qishloqlarai qishloq turizmini
rivojlaníirish rejasiga kiritishadi, Avstriyada bu sonli aholisi bo‘lgan
qíshloqlami shahar turizmini rivojlantirish rejalariga qo‘shishadi.
Shuningdek, qishloq turizmini, agroturizmni rossiyalik olimlar
ekoturizmning tarmog‘i deb bilishadi. Yevropa davíatlarida
aksincha agroturizm-dehqonehilik bilan bogiiq turizm, ekoturizm
esa tabiat bag‘rida bolish va uni muhofaza qilishga ko‘maklashish
deb belgilangan.
Vatanimizda
qishloq
joylardagi
resurslardan
turistik
maqsadlarda foydalaníshni majmuali tashkil qilish qulayligini
hisobga olib yuqorida keltirilgan turizm turlarini jamlagan holda
qishloq turizmi deb atasak, bu turizm ni rivojlantirish dasturlarini
ishlab chiqish ancha oson kechadi. Shuning uchun ham qishloq
turizmini tashkil qilishdagi muammolami o‘rganishdan oldin,
dastawal qishloq turizrnining mohiyatini, maqsadi va vazifalarini
belgilab olishimiz lozim bo‘ladi.
Jahondagi ko‘plab davlatlarda «Qishloq joylardagi turizm»
atamasi ham bor va ular qishloqlardagi turizm resurelarga
88
bog‘liq holda turistik infratuzilmalami yaratadilar. Bu holat
ularda qishloq turizmining juda rivojlanganügmi va ayrim-ayrim
yo‘na!ishlami hosil qilganligini ko‘rsatadi. Biz uchun eng muhimi,
qishloq turizmini rivojlantirish mamlakatimizda ichki turizmni
rivojlantirish asoslari ekanligini anglab olishimizdir. Ma’lumki,
ichki turizm Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi bo‘yicha bir
mamlakat aholisining o‘z davlati hududlaridagi turistik faoliyati
deb belgilangan.
Qishloqlardagi turistik resurslar ichki turizmning asosiy
obyektlari hisoblanadi. Shuning uchun ham AQSH, Kanada,
Angliya, Fransiya, Germaniya, Ispaniya kabi davlatlar dastlab
(o‘tgan asrning 70-yilIaridan) o‘z davlatlarida ichki turizmrti
rivojlantirganlar, butun aholini yangi ijtimoiy-iqtisodiy sohaga
— turizm jarayoniariga ko‘p yillar davomida tayyorlaganlar.
Shu tariqa turizmdagi tadbirkorlik ayniqsa qishloq turizmidagi
tadbirkorlik kuchayib ketgan. Lekin afsuski, biz hozirgacha
ichki turizmni ham, xalqaro turizmni ham, tarixiy obidalari bor
shaharlarga sayohat deb tushunmoqdamiz.
Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirish zarurligining
eng asosiy, dolzarb yana bir masalasini — shahar aholisining
qishloqlarda dam olishini tashkil qiiish deb tushunmog‘imiz lozim.
Qayd qilganimizdek, dunyoda qishloq turizmini rivojlantirish
orqali ichki turizmni so'ngra xalqaro turizmni rivojlantirgan va
jahon turizmida «lider» o‘rinlarni egallab kelayotgan AQSH,
Kanada, Fransiya, Angliya, Germaniya, Itaiiya, Avstraiiya
va Ispaniya davlatlari jahon turizmidagi hozirgi mavqelariga
dastlab qishloq turizmini rivojlantirish orqali erishdilar. G ‘arbiy
Yevropaning barcha davlatlari ham qishloq turizmini jadal
rivojlantirishmoqda. Sharqiy Yevropa davlatlari ko:p yillar sobiq
sovetlar ta’sirida bo‘lganligidan qishloq turizmini ishlab chiqish
dasturlarini tuzaolmadilar.
Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirishning mohiyati
— qishloqlarimizga ichki va xalqaro turistlarni jalb qiiish asosida
qishloqiarimizdagi obodonchilikni kuchaytirish, qishloqlarimiz
89
aholisini
xalqaro
hamdo‘stlik jarayonlariga
qo'shish
va
qishloqlarimizni xalqaro rniqyosda dunyoga ko'rsatish hisoblanadi.
Qishloq turizmini rivojlantirishning maqsadi — qishloq aholisining
ish bilan bandligini qo‘shimcha imkoniyatlar asosida oshirish,
qishloq ahoiisi mahsulotlarining ko‘proq sotiJishini ta’minlashdir.
Qishloq turizmini rivojlantirishning asosiy vazifasi — qishloqlarda
turizmni rivojlantirish tadbirkorligini tashkil qilish asosida qishloq
turizmi xizmatlari va servisni, qishloq turizmi infratuzilmalarini
yaratishdan iboratdir deb belgilasak io‘g‘ri bo‘ladi.
Qishloq turizmini rivojlantirish mavzusida respublikamizda
hali jiddiy ilmiy-tadqiqotlaming boshlanmaganligini hisobga olib,
xalqaro texnologiyalar va dasturlami o‘rganishimiz zarar boladi
Qishloq turizmini rivojlantirishda albatta Yevropa Ittifoqining
«Qishloq
turizmini
rivojlantirishning
strategik
rejalari»ni
o‘rganishimiz lozim. Bu strategik rejaga asosan qishloq turizmini
rivojlantirish dasturiga quyidagilar kiritilgan. Biz uchun bu dastur
ancha muhim bo‘lishi rnumkin:
• qishloq turizmini rivojlantirishning huquqiy va me’yoriy
asoslarini takomillashtirish;
• salohiyatli turistlarga va rivojlanayotgan tarmoqlaming
axborot byurolariga qishloq turizmi haqidagi barcha ma’lumotlami,
axborotlarni bepul yetkazib berish;
■
dasturda qatnashuvchi dehqon xo'jaliklarini manzili bo'yicha
moiiyaviy quwatlash;
• qishloq infratuzilmalarini takomillashtirish bo'yicha maqsadli
mablagiar ajratish;
• qishloq turizmi korxonalarini xususiylashtirishda davlatning
foizli qatnashuvini ta’minlash;
• qishloq joylarining holati monitoringini doimiy o'tkazib
borish;
• fermerlami dotatsiyalash va imtiyozli soliqlar belgilashda
rag‘batlantirish siyosatini qo‘llash;
- loyihalami amalga oshirish uchun investorlarni izlash;
Umpmiy qilib olganda Yevropa daviatlarida qishloq turizmini
90
rivojlantirishdan 3 ta siyosiy holatni tashkil qilish va 3 ta manfaatni
hosil qilish hal qilinmoqda:
1. Qishloq joylarda yangi ish o ‘rinlarini tashkiJ qilish asosida
qishloq iqtisodiyotini ko‘tarish, qishloqda ishlab chiqarish va
savdo-sotiqni kuchaytirish.
2. Shaharliklarning maqsadli dam olishini tashkil qilish orqali
shaharlildaming mablag‘larini qishloqqa yo‘naltirish.
3.
Soliq
tizimi
orqali davlat
xazinasiga
qo‘shimcha
rnablagiarni tushirish hisobidan qishloqlami obodonlashtirish,
ko‘kalamzorlashtirish
(turizm
infratuzilmalari,
transport
kommunikatsiyalari, mehmonxonalar, ovqatlantirish korxonalari,
sport ínshootlari va boshq.).
Yevropa mamlakatlaridagi qishloq turizmidagi turistik talab
va takliflarning oesish istiqbolîarini tahlil qilganimizdan ma’ium
boladiki, bu davlatlardagi 30% shahar aholisi aynan qishloqlarda
dam olish ham qishki mahsulotlarni g‘amlash orqali qishloq
turizm mi kuchli rivojlantirishning maqsadli yo‘nalish ekanligidan
dalolat beradi. Qishloq turizmini rivojlantirishda jahonning
ko'plab davlatlari Yevropa modellaridan, dasturlaridan, strategik
rejalaridan nusxa oîmoqdalar. Chunki, hozirda qishloq turizm i
faqat Yevropa davlatlarida barqaror rivojlanmoqda.
Mamiakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishda xalqaro
modellar, tan olingan texnologiyalar va strategik rejalami qo‘llash
masalasini tahiil qilganimizda shunday xulosa kelib chiqadiki,
ushbu modellar, texnologiyalar va strategik rejalarda biron-
bir qoyil qiladigan yoki hayratga tushadigan tomonlari yo£q.Bu
texnologiyalar va strategik rejalarda belgilangan jarayonkiT va
voqeliklar, îashkiliyjihatlarni hech qiynalmasdan tashkil qilishimiz
ham, bajarishimiz ham mumkin.
Bu sohada eng muhimi ijtimoiy-iqtssodiy hayotimizda ijobiy
o‘zgarishlar yaratadigan ushbu muhim sohani tashkil qilish va
rivojlantirish rejalari, dasturlarini ishlab chiqish jarayonlarini
boshlashimiz kerak. Yevropa davlatlarining qishloq turizmi o‘tgan
asrimizning davomida hozirg*. taraqqiyotiga erishgan. Qishloq
91
turizmini tashkil qilishda 1970-yillarda dastlab Fransiyaning
«Turizm va qishloq joylarni rivojlantirish agentligi», Avstriyada—
Avstriya fermerlik turizmi assotsiatsiyasi», 1990-yilda Yevropa
Ittifoqining «Qishloq joylarni majmuali rivojlantirish Umum
Yevropa «Líder» dasturi» tashkiiotlari muvaffaqiyat bilan ishlab
kelmoqda.
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishda birinchi
navbatda « 0 ‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat qo'mitasi»
milliy kompaniyasi tarkibida «Qishloq turizmini rivojlantirish»
bolim ini tashkil qilishimiz zarur. Bu bolim qishloq turizmini
rivojlantirish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirishi maqsadii
yo‘nalish boladi:
• qisMoqlardagi turistik resurslaming ro‘yxatini olish, ulardan
ichki va xalqaro turizmda foydalanish damjalari, tavsiflarini ishlab
chiqish;
qishloq turizmida atrof-muhitni muhofaza qilishda
ékoturizmni rivojlantirish dasturlarini yaratish;
• qishloqlarda yetishtirilayotgan va ishlab chiqarilayotgan
mahalliy mahsulotlarning sifatini ko‘tarish va iste’molchini taklif
qilish;
• qisMoq turizmida marketingni tashkil qilish va talab-taklif-
iste’molchi tizimidagi ishlarning strategik rejalarini ishlab chiqish
va amalga oshirish;
• qishloq turizmining infratuzilmalarini yaratish usuilarini
ishlab chiqish va qishloq turizmi infratuzilmalarini yaratish.
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishning strategik
dasturini ishlab chiqish hozircha ancha murakkab hisoblanadi.
Chunki. qayd qilgardmizdek, bu sohada keng ko‘lamli tadqiqotlar
boshlanganicha yo£q. Lekin, 0 ‘zbekiston Respublikasining
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va 0 ‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining vatanimizda turizmni rivojlantirish
to ‘g£risidagi farmonlari va qarorlari asosida qishloq turizmini
rivojlantirishning strategik dasturini dastlab loyiha variantlarda
ishlab chiqishni boshlashimiz lozim boladi.
92
Mamlakatimizda
birinchi
navbatda
qishloq
turizmini
rivojlantirishda davlat dasturi ishlab chiqilishi talab qilinadi,
ikkinchi talab esa strategik reja yaratishdir. Qishloq turizmini
rivojlantirish rejasi, davlat dasturi, boshqarav tarkibi, moliyalash
tizimi,
qishloqlardagi
imkoniyatlar,
qishloqlardagi turistik
resurslar, qishloq ahoîisining qishloqlarga turistlaming tashrifi
haqidagi munosabatlari, qishloq ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga
ta’siri, qisliîoq tabiiy resurslariga ta’siri haqida davlat ommaviy
nashrlarida respublikamizning olimlari, mutaxassislari, ijtimoiy-
iqtisodiy sohalar mutaxassislari doimo ilmiy ommabop maqolalar
bilan chiqishlari maqsadîi bo‘ladi. Ikkinchidan, mamlakatimizda
qishloq turizmini rivojlantirish masalaîari, muammolari va ulaming
yechimlari haqida yengil o'qiladigan va yengil tushuniladigan
o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar chop qilib, qishloqlar aholisiga bepul
tarqatilishi kutiladigan natijalami beradi.
0 ‘zbekistonda
qishloq
turizmini
rivojlantirish
naqadar
foydaliligi va hozirgi erkin bozor ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarining
bajarilishida davlatimizning iqtisodiy siyosatiga mos kelishi
quyidagi tahlillardan ham tushunib olish mumkin. Mamlakatimizda
qishloq turizmini rivojlantirish asosida qishloqlarimizdagi mavjud
ishsizlikni yechish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishîab chiqishni
ko‘paytirish va sifatini oshirish, qishloqlaming iqtisodini ko‘tarish,
savdoni tashkil qilish, milliy ishlab chiqarishni tashkil qilish,
xaiqaro hamdo‘stlikni kuchaytirish kabi muhim masalalarda katta
yutuqlarga erishishimiz mumkin.
Ikkinchidan, shaharlarimizda yashayotgan aholining dam
olishini tashkil qilish, shaharliklarni qishloqlar bilan bog‘lash,
ulaming qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qishki mavsumga
g/amlab olish sharoitlarini yaratish, ayniqsa shaharlik bolalarning
qishloqlarda hordiq chiqarishini, tabiat bag'rida bo‘lib tabiatni
angîashni, ekologik ong, ekologik madaniyatni shakllantirishimiz
tabiatga mehr uyg‘otishimiz osonlashadi.
Uchinchidan,
qishloq
turizmini
rivojlantirishda
soliq
tushumlarining ko‘payishini ta’minîash va ushbu mablag‘lar
93
asosida qishloq joylami obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish
imkoniyatSari paydo boladi.
To‘rtinchidan,
qishloq
turizmini
rivojlantirish
asosida
qishloq tabiatini muhofaza qilish, tarixiy obidalarai muhofaza
qilish, ta’mirlash, muqaddas ziyoratgohlami obod qilish va
ko‘kalamzorlashtirish, ulardan xalqimizning erkin foydaianishini
ta’minJash masalalari ha! bo‘ladi.
Beshinchidan, jahon xalqlari qishloqlarimizda saqlanib
qolingan va mustaqilligimiz tufayli tobora sayqalfanib borayotgan
milliy merosimiz, milliy san’atimiz va madaniyatimiz bilan
yaqindan tanishadi. Eng muhimi, 0 ‘zbekisionning Birinchi
Prezidenti I.A.Karimovning qishloq hayotini tubdan o‘zgartirishga
qaratilgan farmon va qarorlari, «Qishloq taraqqiyoti va farovonligi
yili», «Obod turmush yili» davlat dasturlaridagi rejalaming amalga
oshishi kuchayadi.
Mamlakatimizda turizmni rivojiantirfehda qishloq turiznuning
o‘rra. O'zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish muammolarini
o‘rganishdan oidin, dastawal qishloq turizmining mohiyatini
xalqaro miqyosdagi maqsadiva vazifalarini yaxshilab o‘rganishimiz
lozim boladi. Chunki, tabiat bilan bog‘liq rurizm iurlari ko‘p
hollarda bir-biri bilan bog‘liq holda
| 