yoki
qo'shilib ketadi yoki
bitta ekologik turizmni tashkil qiladi va ekoturizm deb ataladi.
A.Yu.Aleksandrova dunyodagi ko‘p davlatlar qishloq turizmini
ekologik turizmning bir tarmog‘iga qo‘shishni yozadi va quyidagi
ma’lumotlami keltiradi44:
1. Yumshoq (Sanfter tourimus — nemischa; Soft Tourism —
inglizcha).
2. Tog', Tabiat, shuningdek, yowoyi tabiat (Mountain, Nature
or Wildemestourism).
3. Yashil, Sarguzasht, Qishloq turizmi (Green, Adventure,
Agro Tourism).
4. Ekologik turizm yoki Ekoturizm (Ekologikal Tourism or
Ekotourism).
44 Александрова АЛО. География туризма, Москва, КноРус, 2010. С. 5S0.
94
Keltirilgan
m a’lumotlar
bo‘yicha
qishloq
turizmi
ekoturizmning bir tarmog‘iga io ‘g‘ri kelmoqda. Shuningdek,
qishloq turizmini ko‘p davlatlarda agroturizm deb harn atashadi.
Fransiyada,
Buyuk
Britaniyada,
Germaniyada,
Italiyada
qishloq turizmi, Avstriya, Ruminiya, Avstraliyada ekoturizm,
AQSH, Kanada va Afrika davlatlarida ekoturizm va hokazo.
Shuning uchun ham qishloq turizmining mohiyatini ko£plab
davlatlarda har xil tushunishadi. Shu bilan birga e’tibor berish
keraltki, dunyo davlatlarida turizmdagi atamalar hozirgacha
bir sistematikaga tushirilgan emas. Agar diqqat qilsak turizm
turlarining nomlarini ham turlicha tushunishimiz mumkin.
Lekin bu turli tushunishlarga aniqlik kiritish talab qilinmoqda.
Masalan, qishloq bilan b ogliq turizm qishloq turizmi deb
ataiadi va “Qishloq joylardagi turizm ” esa butunlay boshqa
m a’no bildiradi.
Shuningdek, agroturizm qishloq joylardagi dehqonchilikni
bildiradi. Agar bu qishloq turizm ining o ‘rniga “Qishloq
joylardagi turizm ” desak ko‘p jihatlar m a’lum bo‘ladi. Chunki
qishloq turizm ining ichida agroturizm ham bor. Xalqaro
adabiyotlarda ham shunday chalkashliklar bor b o lsad a, bu
hozircha “Agroturizm ni” ham “Qishloq joylardagi turizm ni”
ham birga qo£shib “Qishloq turizm i” deb atasak to ‘g£ri
bo‘!adi.
Qishloq turizmi rivojlana borgani sari albatta uning sohalari
yoki yo‘nalishlari (agroturizm) alohida tarmoqlarga ajralib
ketadi. Chunki, qishloq turizmi turizmdagi ko'plab turiarni
o‘zida qamrab oigan. Masillan, ekoturizmning asosiy resurslari
qishloqlarda joyiashgan, Sekin biz unga sayohatni ekoturizm
deb ataymiz, dehqonchilikka qiziqishni esa agroturizm deymiz.
Qishloq
turizmining
mohiyatiga
baho
bermaganligimiz,
rnazmuniga tushunmaganligimizning bosh sababi qishloq turizmi
tadqiqotlarini boshlamaganimiz hisoblanadi. Xuddi shuningdek,
qishloq turizmining ichki turizm asosi ekanJigini ham hozirgacha
anglab yetganimiz yo‘q.
95
Ma’lumki, ichki turizm Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi
bo‘yicha — bir mamlakat aholisining o‘z davlati hududlaridagi
turistik faoliyat deb belgilangan. Qishloq turizmi esa ichki
îurizmning asosiy obyektlaridan hisoblanadi. Shuning uchun harn
turizm rivojlangan davlatlar dastlab o ‘z davlatiarida ichid turizmni
rivojlantirganlar, aholini turizm jarayonlariga tayyorlaganlar. Shu
tariqa turmushdagi, ayniqsa qishloq turmushidagi tadbirkorlik
kuchayib ketgan. Endi qishloq turizmini rivojlantirish ichki
turizmning rivojlanishiga qayta asos, tayanch bolishini ortiqcha
isbotlab o‘tirishga izoh yo‘q. Lekin, tashkil qilinmaganligidan
ichki turizmni tarixiy obidalari bor shahariarga sayohat deb
tushunmoqdamiz.
Respublikamizda
qishloq
turizmini
rivojlantirishni
mamlakatimizdagi shahar aholisining qishloqlarda dam oiishi deb
tushunmog‘imiz kerak. Ana shu tushuncha bilangina 0 ‘zbekiston
qishloq turizmini rivqjlantirishimiz mumkin. Bunday xulosaga
kelishga asos albatta turizm va qishloq turizmi juda kuchli
rivojlangan Yevropadagi qishloq turizmining geografiyasini
o ‘rganib chiqishimiz bo‘ldi. Hatto Yevropada ham qishloq
turizmining rivojlanishiga sobiq ittifoqriing katta salbiy ta’siri bor:
Shimoliy Yevropa qishloq turizmi, Markaziy Yevropa qishloq
turizmi, Janubiy Yevropa qishloq turizmi va Sharqiy Yevropa
qishloq turizmi.
Markaziy Yevropa qishloq turizmining beshigi hisobianadi.
Fransiya,
Buyuk
Britaniya,
Germaniya
— bu uchala
mamlakat Yevropada birinchilardan b o iib qishloq turizmini
rivojlantirishga kirishgan davlatlar hisoblanadi.
Fransiya
davlatining qishloq turizmi mamlakat sharqida va janubida
kuchli rivojlangan, g‘arbida kuchsizroq rivojlangan. Bu holatning
asosiy sababi
fransiyalik tadbirkorlaming
qishloqlarning
tabiiy iqlim xususiyatlarini hisobga olganügidandir. Sharqda
qishloq turizmi rivojlanganligining asosiy sababi bu joylarda
tog‘ tizimlarining ko‘pligi hisoblanadi (Fransiya Alpi, Vogeza
tog‘lari, Yura tog‘lari) va Shveysariya, Italiya, Germaniya,
96
Belgiya va Lyuksemburg davlatlari bilan chegaradoshligidir. Bu
davlatlardan Fransiyada qishloq turizmi turistik oqim ancha
kuchli hisoblanadi.
Fransiyaning janubi esa plyaj-cho‘milish zonalari bilan
mashhurdir va vinochilik rayonlari ham aynan janubiy rayonlarida.
Sharqda iqlim xususiyatlarining noqulayiigi uchun qishloq turizmi
kuchsiz rivojlangan. Lekin, davlat ushbu rayonlar uchun ham
qishloq turizmini rivojlantirish strategiyasini ishlab bergan. Bu
strategik reja bo‘yicha sharqdagi qishloq turizmi davlat mablag‘lari
tomonidan kuchli ravishda qo‘llab-quvvatlanadi.
Gerrnaniyada ham qishloq turizmi bir tekis emas. Bu
mamlakatda qishloq turizmi boy rayonlarda kuchli rivojlangan.
Chunki Germaniya davSati ham, mamlakatdagi boy rayonlar ham
qishloq turizmini rivojlantirish uchun katta mablag‘lar ajratadi.
Sobiq Germaniya demokratik respublikasi hududlarida ham
qishloq turizmi g‘arbdagi hamshaharlari tajribalari hisobiga asta-
sekinlik bilan rivojlanib bormoqda.
Buyuk Britaniyada qishloq turizmi asosan janubda yaxshi
rivojlangan. Buning asosiy sabablari katta shaharlar va poytaxtning
janubda joylashganligi bilan izohlanadi. Ikkinchi sabab janubdagi
qishloqiarda qadimgi madaniyat qoldiqlarining yo‘qligidir.
Britaniya davlati ham qaysi rayonlaridagi qishloqiarda turistik
oqimni tashkil qilish imkoniyatlari ko‘p bo‘lsa, o‘sha rayonlarga
yengil foizli kreditlami ko‘p ajratadi.
Shimoliy Yevropa davlatlaridagi qishloq turizmi qattiq tabiiy
iqlim sharoitlariga moslashgan. Daniya davlatining qishloq
turizmi Yevropa davlatlari uchun étalon hisoblanadi. Shimoliy
Yevropa davlatlaridagi qishloq turizmi qish mavsumlarida
shaharlikiarning qishloqlarga keiib changé sporti bilan dam
olishiga asoslangan.
Yevropa
davlatlari
qishloq
turizmini
rivojlantirishda
qishloqning ijtimoiy-iqtisodiy holatini ko‘tarishning davlat
dasturlarini tuzishgan. Bu dasturlar qishloqlarni majmuali
rivojlantirish rejalariga asoslangan bo‘lib, qishloq turizmini
97
rivojiantirish zamirida qishloqlar aholisini ish bilan ta’minlash,
qishloqlarda ishlab chiqarishni kuchaytirish, shahar aholisini
qishloqlarga dam olish maqsadlarida yo‘naltirish masalalari hal
qilinmoqda.
Biz qishloq turizmini rivojiantirish uchun dastlab davlat
ahamiyatiga molik bo‘lgan “qishloq turizmini rivojlantirishning
strategik rivojiantirish dasturi”ni ishlab chiqishimiz kerak.
Chunki, hozirgacha qishloq turizmini rivojiantirish haqida
katta-kichik
hajmdagi
tadqiqotlarni
ham
boshlaganimiz
yo‘q. Masalan, Fransiya davlatida 1971-yildan “Turizm
va qishloq joylari” assotsiatsiyasi, Angliyada 2000-yildan
“Turizm va qishloqlarni rivojiantirish” agentligi, Avstriyada
1991-yildan
“Avstriya
fermerlik
turizmi
assotsiatsiyasi”
muvaffaqiyat bilan ishlab kelmoqda. Bu tashkilotlarning ish
uslubini o ‘rganganimizda ular birinchi navbatda “turizmning
qishloqlarga yurishi” dasturini amalga oshirganlar va bu dasturni
bosqichmá-bosqich amalga oshirib kelmoqdalar.
Yuqoridagi ma’lumotlarni tahiil qilganimizda mamlakatimizda
qishloq turizmini rivojlantirishda birinchi navbatda “0 ‘zbekistonda
turizmni rivojiantirish davlat qo‘mitasi” tarkibida “Qishloq
turizmini rivojiantirish” boclimini tashkii qihshimiz lozim bo‘ladi.
Bundan keyin « 0 ‘zbekistonda turizmni rivojiantirish davlat
qo‘mitasi»ning viloyatlardagi bo‘limlari ham, viloyat hokimlildari
va tuman hokimliklari o‘z tarkiblarida qishloq turizmini
rivojiantirish bo‘yicha turistik shtatlar ochish qishloq turizmini
rivojlantirishda maqsadli yo'nalish boladi. Bu boiim lar va turistik
shtatlar qishloq turizmini rivojiantirish uchun quyidagi ishlarni
amalga oshirishi zarur:
1 Turizmda talab va takliflar muvozanatini takomillashtirish.
2. Hududlar darajasida qishloq turizmini rivojlantirishning
chiqimsiz, kamomadsiz holatiga erishish.
3. Qisliloq turistik mahsulotining sifatini ko‘tarish.
4. Qishloq landshaftlarni muhofaza qilish.
5. Turistik firmalarga xodimlar tayyorlash sifatini yaxshilash.
98
6. Qishloq turizmi hamma uchun imkoniyatli bo'Iishi
sharoitlarini yaxshilash.
7. Qishloq atrof-muhitini yaxshilash.
8. Qishloq turizmidan kelgan daromadni qishloq aholisi
o‘rtasida teng taqsimlash.
9- Наг bir fermer xo‘jaligimng qishloq turizmi bilan shug‘ullanish
sharoitlarini yaratish.
10. Qishloq turizmini g'aroyib milliy mahsulot o‘rnida ko‘rish.
11. Qishloq turizmida marketingni tashkil qilish va talab-taklif-
iste’molchi tizimida ishtirokning strategik rejalarini ishlab chiqish
va amalga oshirish.
7.2. Qishtoti
| 