Tanda iplari uzilganda dastgohni to‘xtatadigan
mexanizmlarga tanda nazoratchilari deyiladi. Dastgohda shu mexanizmlarning bo'lishi to'qimada «tandasizlik» nuqsonini paydo boiishining oldini oladi.
Tanda kuzatuvchilar to'qima sifatini yaxshilaydi, to'quvchini tanda iplarini ortiqcha
kuzatishdan ozod qiladi, to'quvchi xizmat qilayotgan dastgohlar sonini oshirishga imkon beradi, natijada ish unumdorligi oshadi. Mexanik tarzda va elektr bilan ishlaydigan tanda kuzatuvchilari farq qiladi. Tanda kuzatuvchilari lamelli va lamelsiz tipda bo'ladi.
Mexanik tanda nazoratchi. Bu
mexanizm, asosan, avtomatik mokili to'quv dastgohlarida qo'llaniladi. Mexanizmning qisqacha ishlash prinsipi bilan tanishib chiqamiz.
Mexanizmga harakat bosh valdan zanjirli uzatma va tishli g'ildiraklar orqali uzatiladi. Lamellar
(1) (11.1-rasm) qo'zg'a- luvchi
(2) va qo'zg'almas
(3) reykalarga kiygizilgan.
Agar tanda ipi (4) uzilsa, ipi uzilgan lamel reykalar tishlari orasiga tushadi va qo'zg'aluvchi reyka to'xtaydi, natijada mexanizm yuritmasi va richaglar sistemasi yordamida dastgoh ramasiga o'rnatilgan posongini batanda o'rnatilgan urgich yo'liga to'g'rilab qo'yadi. Batan orqaga harakat qilganda urgich posongining bir yelkasiga ta’sir etib, richag va tortqi orqali yurgizuvchi dastani burib yubo- radi.
Dasta siljib, friksion orqali harakatni bosh valdan ajratadi va bosh val tormozi dastgohni to'xtatadi.
Pnevmorapirali dastgohlarga o'rnatilgan tanda kuzatuvchi mexanizm tanda ipi uzilganda dastgohni avtomatik tarzda to'xtatishga mo'ljallangan. Bu dastgohga elektr bilan ishlaydigan tanda kuzatuvchisi o'rnatilgan. U quyidagicha ishlaydi: tashqi va ichki reykalar
bir-biridan izolatsiyalangan, shu reykalarga la mellar kiygizilgan. Ichki reykaga past voltli kuchlanish beriladi, tashqi reyka yerga tutashtirilgan.
Tanda ipi uzilganda lamel pastga tushadi va
elektr zanjirini tutashtiradi, natijada elektromagnit ishga tushadi, tortqi hamda yuritma richagi orqali harakat dastgohning yurgizib yuboruvchi dastasiga uzatiladi. Dasta siljib, friksion orqali harakatni bosh valdan ajratadi va dastgoh to'xtaydi.
