5.4. Avtomobil yo‘llarini himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish
Nurashga qarshi himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish. Nurashga qarshi
himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish yo‘llarni o‘sayotgan (kattalashib borayotgan)
jarliklarning emiruvchi kuchlar ta’siridan, bevosita suv oqimlari va sel oqimlari
ta’siri ostida yuvilishidan, hamda o‘pirilishlardan himoya qilish maqsadida amalga
184
oshiriladi. Nurashga va o‘pirilishlarga qarshi o‘tqaziladigan ihota o‘rmonlari
maxsus ishlab chiqilgan loyiha bo‘yicha bajariladi. Jar yoqasidagi ihota o‘rmonlari
jarning qirg’og’i bo‘ylab va uning 30-50 m yuqorisiga joylashtiriladi. Jar
yoqasidagi mintaqaning kengligi 20-50 m gacha bo‘lib, unga yondosh
qiyaliklarning ariqchalar va o‘pqon ko‘rinishida emirilib shikastlanganlik
darajasiga, hamda mazkur joyning tuzilishini yuqoridan tushadigan suv oqimi
yo‘nalishiga va hajmiga va kuchiga nisbatan umumiy tavsifini hisobga olgan holda
belgilanadi. Jarliklarni nurashga qarshi ko‘kalamzorlashtirish ishlari eng sodda
gidrotexnika inshootlarini vujudga keltirish – tushayotgan suv oqimlarini
yuvilayotgan cho‘qqilardan qochirish maqsadida marzalab: to‘sish, suv yig’ish
novlarini o‘rnatish, suvni bog’lash vositalarini va boshqalarni o‘rnatish bilan
birgalikda olib boriladi.
To‘g’on va ko‘tarmalarni himoya qilish uchun daryolarning yonidagi suv
bosadigan qayirlarga mahalliy butasimon va daraxtsimon tollarni yonbag’irlar
bo‘ylab suvning yuqoriga ko‘tarilgandagi va tushgandagi sathlari sohasidagi
mintaqalar ko‘rinishida o‘tqazish usuli qo‘llanadi. Daraxt va butalar bahorda
suvning yuqoriga ko‘tarilgan sathiga tutash joylardan boshlanib, suvning sathi eng
quyi darajada pasaygungacha – suvdan bo‘shagan joyga ko‘chatlar o‘tqazish yo‘li
bilan davom ettiriladi.
Yo‘llarni yuvilishdan va sel oqimlari ta’sirida emirilishdan himoya qilish
uchun tog’larning sel kelishi xavfi bo‘lgan qiyaliklariga texnik mustahkamlash
choralarini ko‘rish bilan birgalikda, katta hajmdagi daraxtlarni ham o‘tqazish
qo‘llanadi.
Qum uyumlari ko‘chishini oldini olish uchun ko‘kalamzorlashtirish.
Yo‘lning qum suriladigan uchastkalari xususiyati bo‘yicha ikki xil tavsiflanadi: yil
davomida yo‘lga ko‘chib keluvchi qum miqdorining (m/m
3
) yo‘lni bosish darajasi
va yo‘l poyi ko‘ndalang kesimiga bog’liq bo‘lgan qumning ko‘chish darajasi.
Avtomobil yo‘llarini qum bosishi bo‘yicha klassifikastiyasi 5-jadvalda keltirilgan.
Qum kam ko‘chadigan uchastkalarda siqiluvchi to‘siqlarni qo‘llash tavsiya etiladi
(17a – rasm). Bu tik o‘suvchi to‘siqlar xilma – xilligi ularni mustahkamlanayotgan
185
uchastkada 1,5-2 m shaxmat tartibida ixtiyoriy quruq o‘t va novdalardan qilinadi.
Mustahkamlanayotgan uchastkada tik o‘suvchi himoya (17b, v - rasm) shaxmat
tartibida shox – shabbalar bog’lami yoki quruq o‘tlardan qilinadi. Bog’lamlar
orasidagi masofa relefga bog’liq ravishda barxan ostida 1,5 x 1,5 m, qiyaliklarda 1
x 1 m, tepasida esa 0,5 x 1,0 m bo‘ladi. Tik o‘suvchi himoya inshooti uchun o‘rta
hisobda 1 gektarga ming bog’lam (100-200 m) kerak bo‘ladi (17-rasm).
5.22– rasm. Siqiluvchan va tik o‘suvchi himoya.
a – siqiluvchan himoyalarni o‘rnatish ketma-ketligi; b – tebranuvchi himoyani o‘rnatish; v –
bog’lamlarni joylashishi.
Qum ko‘chish o‘choqlarida qumlarni mustahkamlash va qumdan himoyalash
vositalari tasnifi. Qumlarni mustahkamlash va qumdan himoyalash vositalari
alohida ko‘rib chiqiladi va ichki xususiyatlari bo‘yicha guruhlanadi (himoyalagich,
devor, to‘siq va «tirik himoyalagich»).
Qum ko‘chishi va to‘kilishini oldini olishga
yo‘naltirilgan omillarga asoslangan qumdan himoya qilish va mustahkamlash
tasniflari va omillarini hisobga oluvchi uslublari 5.3-jadvalda keltirilgan.
Relefni harakatlanuvchi shakllarini mustahkamlash tasmasi kengligi yillik
qumni ushlab qolishni ta’minlashni hisoblab o‘rnatiladi, lekin 5.4-jadvalda
ko‘rsatilganidan kam bo‘lmagan holda belgilanadi.
Yo‘llarga yil davomida olib kelinadigan qum miqdoriga va mexanik himoya
o‘lchamlariga bog’liq holda mustahkamlanadigan tasma kengligi qiymati 5.5–
jadvalda keltirilgan.
186
5.3-jadval.
Avtomobil yo‘llarining qum ko‘chishi bo‘yicha turlanishi
Surilish darajasi
Surilish
guruhlari
Uchastka tasnifi
Yilda olib
keladigan qum
miqdori, m
3
/m
To‘siqlar turi
I.Kuchli suriladigan
uchastkalar
A
O‘ta kuchli qum
suriluvchan
30 dan ko‘p
Yo‘l cheti tasmalarida 300 m dan
ko‘p
bo‘lgan
butasimon
yoki
daraxtsimon
o‘simliklar
va
maysalar ekiladi.
300 m dan kam bo‘lmagan
tasmaviy o‘rmonlashtirish.
II.Kam suriladigan
uchastkalar
B
Kuchli
suriluvchan
20-30
10-20
Yo‘l o‘qidan 100 m masofagacha
va unga parallel daraxtsimon
o‘simlik va butasimonlardan 3-5
qorli bo‘laklar. Yo‘l poy iva
to‘siqlar
orasidagi
maysalar
ekiladi.
B
O‘rtacha
suriladigan,
kam suriladigan
10 gacha
100 m dan kam bo‘lmagan yo‘l
cheti to‘siq tasmasi kengligiga
maysalar ekiladi.
III Ko‘chmaydigan
uchastkalar
Surilmaydi
gan
Zaxira va deflyastiya mumkin
joylarga maysa ekiladi (qurilish
jarayonida
buziladigan
yoki
o‘simlik qatlami yo‘q qilingan
to‘shama yon bag’irlari)
5.4 – jadval
Qumdan himoyalovchi vositalarning vazifasi bo‘yicha tasniflanishi
Qumdan
himoyalash va
qumni
mustahkamlash
vositalari guruhi
To‘siqni ta’sir tartibi
To‘siqni belgilash
Qumdan himoyalash
va qumni
mustahkamlash
vositalari
I
Shamolni er yuzasidagi Qumni
to‘plash,
yo‘l To‘siqlar
187
tezligini kamaytirish V
l
oldida
qum
oqimini
to‘xtatish
II
Qum zarralari orasidagi
ilashishni oshirish
Qum
deflyastiyasini
bartaraf etish
Qumli yuzani qayta
ishlash
III
Qum
to‘planuvchi
havzalar
o‘lchamini
kamaytirish
Qumni uchiruvchi havo
oqimini maksimal ko‘chi-
rish
imkoniyatiga
etkazmaydigan
sharoit
tashkil qilish
Qum
to‘planuvchi
havzalar xududida II
guruh
vosita
va
to‘siqlar bilan qumni
ushlab qolish
IV
Shamolning
er
yuzasidagi
tezligini
oshirish
Deflyastiya
va
qum
ko‘chishini kuchaytirish
Qum
nurashini
va
purkab yo‘naltiruvchi
qurilmalar
5.5 – jadval
Mexanik to‘siqlar o‘lchami va yillik qum keltirish miqdoriga bog’liq holdagi
mustaxkamlanish kengligi
Uchastka
tavsifi
Yillik qum
olib kelish
miqdori
Yonda
ushlab
qolingan
qum hajmi
Daraxt o‘tqazish yoki to‘xtashdan
oldin tashkil qilinadigan mexanik
to‘siqlar o‘lchami
Mustaxkamlana
digan tasma
kengligi
Balandlik, m
Joyning
kiyaligi,
grad
Qatorlar
orasidagi
masofa
I
O‘ta kuchli
suriladigan
30 dan ortiq
0,6
0,5
0,25
1,05
0,9
0,45
1,6
1,4
0,7
0,3
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,3
0
5
10
0
5
10
0
5
10
0
5
13,3
11,4
5,7
13,3
11,4
5,7
13,3
11,4
5,7
13,3
11,4
200 va undan
ko‘p
205
205
152
152
152
122
122
122
II
Kuchli
suriladigan
20-30
0,6
0,5
0,25
0,3
0,3
0,4
10
0
5,7
13,3
133-200
137-205
137-205
188
1,05
0,9
0,45
1,6
1,4
0,7
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
5
10
0
5
10
11,4
5,7
13,3
11,4
5,7
101-152
101-152
101-152
83-125
83-125
83-125
IIA
O‘rta va o‘ta
suriluvchan
10-20
0,6
0,5
0,25
1,05
0,9
0,45
1,6
1,4
0,7
0,3
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0
5
10
0
5
10
0
5
10
13,3≥
11,4
5,7≥
13,3
11,4
5,7
13,3≥
11,4
5,7
67-133
80-137
80-137
51-101
51-101
51-101
42-83
41-81
41-81
IIB
Kuchsiz
suriluvchi
10gacha
0,6
0,5
0,25
1,05
0,9
0,45
1,6
1,7
0,7
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0
5
10
0
5
10
0
5
10
13,3≥
11,4≥
5,7
13,3
11,4
5,7
13,3
11,4
5,7
67gacha
80gacha
80gacha
51gacha
≥51
≥51
≥42
≥41
≥41
III
Surilmaydigan
-
-
-
-
-
-
5.6-jadval
Qum mustaxkamlovchi butalarning asosiy turlarini madaniylashtirish usullari.
Qum
mustaxkamlovchi
butalar
Madaniylashtirish
mumkin bo‘lgan yo‘llar
O‘tqiziluvchi
materiallar
O‘t urug’larini
ekish
O‘t urug’larini
ekish muddati
Yirik butasimon
juzg’un
Qum ko‘chishi
tasdiqlangan barcha
yo‘llarda
Urug’lar,
qalamchalar,
ko‘chatlar
O‘stirilgan
urug’larni
ko‘chirib
Yomg’irdan
so‘ng noyabr va
dekabr oylarida
189
o‘tkazish
Kichik butasimon
juzgun
Qum ko‘chishi
tasdiqlangan barcha
yo‘llarda
Urug’lar va
ko‘chatlar
Xuddi shunday
Kuzgi er
muzlashigacha
Sho‘rhoq va qumli
erlarda o‘suvchi
saksovul
Qum ko‘chishi
tasdiqlangan barcha
yo‘llarda
Xuddi shunday
Ko‘chirish yoki
sepish orqali
Xuddi shunday
Cherkez
Qum ko‘chishi
tasdiqlangan barcha
yo‘llarda
Urug’lar,
qalamchalar,
Ko‘chatlar
Ko‘chirish yoki
sepish orqali
Dekabr-yanvar
Chakalak
Qum ko‘chishi
tasdiqlangan barcha
yo‘llarda
Ko‘chatlar va
qalamchalar
-
-
5.7 – jadval
Urug’ sarfining
me’yori ,kg/ga
Qalamcha va
urug’larni
o‘tqazish usullari
Qalamcha va
ko‘chatlarni
o‘tqazish muddati
Ekiluvchi
materiallarning
sarf me’yori,
dona/ga
Unumdorligi %
10000 dona ko‘chat
ekish uchun 10-12
kg urug’
Kolesov metodi
Yanvar-mart
1x3 m qator
oralarida 3330
60-80
10000 dona ko‘chat
ekish uchun 6-8 kg
urug’
Xuddi shunday
Kuzda
yomg’irdan keyin
va bahorda
Xuddi shunday
Ekish chuqurligi
30-40 sm
bo‘lganda
80 tagacha
10000 dona ko‘chat
ekish ekish uchun
7-8 kg urug’
Xuddi shunday
Xuddi shunday
Xuddi shunday
Gurunt suvlar 30-
60 m
joylashishiga
bog’liq holda
10000 dona ko‘chat
ekish uchun 7-8 kg
urug’
Xuddi shunday
Yanvar-mart
Xuddi shunday
70-80
-
Xuddi shunday
Erta bahorda
Qator orasi 1x2
Doimiy namlik
190
kuzgi
yomg’irdan so‘ng
bo‘lganda 5000 ta
80-100 bo‘lganda
5.8 – jadval
Qum mustahkamlovchi o‘simlik turlari
O‘simlik nomlari
Tavsiya etilayotgandaraxt
turlarini o‘stirish sharoitlari
va tumanlari
Madaniylashtirish usullarining
qisqacha tavsifi
Juzg’unlar (bargsiz
daraxtsimon, boshlari
meduzasimon va boshqa
turdagi)
Uchuvchi barxanlar yoki
bo‘lingan ko‘chuvchi qumlar
Balandligi 4 – 5 m bo‘lgan qumni
yaxshi mustahkamlovchi butalar.
Urug’dan madaniylashtiriladi.
Oq yoki qum saksauli
Yarim butazorli yoki
butazorli barxanlar va er osti
suvlari chuqurda joylashgan
barxanlar
Balandligi 4- 5 m bo‘lgan butalar;
ekish nihol va urug’ ekish bilan
madaniylashtiriladi.
Qora yoki sho‘rhoq erlarda
o‘suvchi saksaul
Yumshoq changsimon
qumlar, suglinokli va
qummoq tuproqlar; tuproq
yuqori namlikni talab qiladi.
Yirik buta, ba’zida mustahkam
ildiz tizimli balandligi 8 m gacha
bo‘lgan daraxtlar. Ekish nihol va
urug’ ekish bilan
madaniylashtiriladi.
Rixter cherkezi
Butazorli yok yarim siljuvchi
qumlar (ba’zida suruluvchi)
Ildiz tizimi kuchli rivojlangan,
balandligi 2 – 2,5 m bo‘lgan
butalar. Qalamcha, nihollar va
urug’
ekish
bilan
madaniylashtiriladi
Palest cherkezi
Butazorli va kam butazorli
qumlar
Yirik butalar. Qalamcha, nihollar
va
urug’
ekish
bilan
madaniylashtiriladi
191
Konolli qum akastiyasi
Suriluvchi
va
yarim
suriluvchi qumlar, ba’zida
butazorli
o‘rkachsimon
qumlarda
Balandligi 6 m gacha bo‘lgan
daraxtlar. Ildiz tizimi qumning
ustki qatlamida rivojlanadi. Urug’
ekish bilan madaniylashtiriladi.
Kam xavfli barxanli uchastkalarda quyidagicha qurshab olinadi: birinchi
yilda barxanni tekis qiyaligining pastki qismlarida va barxanlar oralig’iga
qalamchalar ekiladi va urug’ (mexanik bo‘lmagan yoki katta bo‘lmagan himoya)
sepiladi. Keyingi yillarda bu himoya o‘simliklarning ostiga, agar ular tabiiy yo‘l
bilan o‘sib ketsa barxan tepasiga ekiladi. Qisman xavfli qum uchastkalariga o‘zi
o‘sishi uchun, rivojlanish o‘choqlarini tezlashtirishga har bir 2-3 ga qumga 0,1-0,5
ga ekin maydoni tashkil qilinadi.
Qumlarni mustahkamlash mahalliy I guruh o‘simlik turlari, o‘simlik
o‘suvchi va kam o‘suvchi qumlarni mahalliy o‘simliklar bilan (6.6-jadval)
mustahkamlash tavsiya etiladi. Mexanik to‘siqlar bilan mustahkamlangan qum
barxanlariga ekish kolesova pichog’i yoki pichoqlar bilan bajariladi. Urug’dan
ko‘paytirilgan o‘simliklar va qalamchalar to‘siqdan 0,75 m masofada ekiladi.
O‘simlik qatorlari orasidagi masofa 1 m, aralash usulda ekilganda esa 2 m ni
tashkil etadi. Mustahkamlashning asosiy turlari quyidagilar: gilli gurunt,
chaqiqtoshli, shag’alli materiallardan qoplamalar hamda qamishdan tik o‘suvchi va
mustahkam siqiluvchi qatorli himoya, quruq shoh-shabba va novda boshqa
mahalliy o‘simliklar. Qum mustaxkamlovchi butalarning asosiy turlarini
madaniylashtirish usullari 6.6. – jadvalda keltirilgan.
Yo‘lga tutashadigan qumliklarda har doim muhofaza mintaqasi ajratilgan
bo‘ladi. Muhofaza mintaqasining kengligi mahalliy sharoitlar (qumlikning
tuzilishi, qumlarning harakatchanlik darajasi, xududning xo‘jalik boshqaruv usuli,
aholi turar joylarining joylashishi va h.k.)ga qarab va tegishli mahalliy idoralar
bilan kelishilgan holda yo‘lning o‘qidan har tarafga qarab 50 m dan 500 m gacha
bo‘lishi mumkin. Muhofaza mintaqasining tashqi chegarasi qumlik tuzilishining
eng ko‘zga tashlanadigan elementlari va tegishli belgilar bilan belgilanadi.
Yo‘lning qurilishi yakunlangandan so‘ng muhofaza mintaqasi doirasida
192
quyidagilar man etiladi: barcha turdagi er ishlari, transport vositalarining harakati,
chorva mollarini maxsus ajratilmagan yo‘llardan haydab olib o‘tish, o‘simliklarni
yo‘q qilish va payhon qilish bilan bog’liq ishlar (yonilg’i, shox-shabba, pichan
tayyorlash, chorva mollarini boqish va h.k).
Tekislangan mintaqaning kengligi mahalliy sharoitlar (barxanlarning
o‘lchamlari tavsifi, harakati va h.k.) ga bog’liq holda 20 m dan 50 m gacha bo‘lishi
mumkin. Barxanlar mustahkamlanadigan joyning kengligini qum barxanlarining
tavsifi, harakatchanlik shakli, qumni to‘xtatuvchi o‘simliklarning o‘sish
sharoitlaridan kelib chiqqan holda 25 m dan 150 m gacha va undan ko‘proq qilib
belgilash mumkin. Kam o‘t o‘suvchi qumlar va barxanlar o‘simliklar bilan
mustahkamlanadi:
- agar yo‘lning o‘qi qumning yo‘nalishiga muvofiq ravishda bo‘lsa yoki u
bilan 30
dan kam burchak hosil qilsa, yo‘lning har ikkala tarafidan;
- agar qumlar yo‘lning o‘qiga 30
burchak ostidagi yo‘nalishda
harakatlanishga yaqqol ko‘rinib turadigan darajada moyil bo‘lsa va qarama-qarshi
tomondan qum uyumlarning yo‘l tarafga siljishi kuzatilmasa – yo‘lning shamol
keladigan tarafidan.
«Yalpi o‘rmonlashtirish» qumlarni tutib qolishning asosiy usuli hisoblanadi.
yalpi o‘rmonlashtirish usuli o‘simliklarning o‘sishi uchun mavjud bo‘lgan
sharoitlar (qumlardagi namlik) qumlarning harakatini to‘la to‘xtatishga imkon
beradi. Tadqiqotlardan olingan ma’lumotlar va mahalliy sharoitlari o‘xshash
bo‘lgan eng yaqin tumanlardagi tabiiy o‘simliklarning holatiga ko‘ra
o‘simliklarning o‘sish sharoitlari belgilanadi.
Yo‘l harakatchan qumlarni kesib o‘tadigan yoki ularga yaqin joydan
o‘tadigan (< 25 m) joylarda mustahkamlangan mintaqalarning butun maydonini bir
mavsum ichida o‘simliklarni garmseldan saqlash uchun maxsus qatlamlar hosil
qilish yo‘li bilan mexanik yoki kimyoviy himoyalarni qo‘llagan holda qalamchalar,
yovvoyi o‘simliklar va butalarning urug’lari ekiladi. Unchalik xavfli bo‘lmagan
(yo‘ldan 25-150 m uzoqlikdagi) joylardagi barxanlar qurshaladi: birinchi yilda
barxanlar o‘rtasidagi pastqam joylarga va barxanlarning pastki g’ovak
193
yonbag’irlariga (mexanik himoyalanmagan yoki himoyalangan) qalamchalar
o‘tkaziladi va urug’lar ekiladi. Keyingi yillarda agar barxanlarning cho‘qqisida
tabiiy o‘simliklarning o‘zi o‘sib chiqmasa, bu cho‘qqilarga ham o‘simliklar ekiladi.
Unchalik xavfli bo‘lmagan joylar (yo‘ldan > 150 m) da «o‘rmonlashish
manbalari» tashkil etiladi - har 2-3 ga qumlikning 0,1-0,5 ga maydoniga ko‘chatlar
o‘tkazilib, qolgan qismi bu joylarda o‘simliklar tabiiy ravishda ko‘payishi uchun
o‘z holiga tashlab qo‘yiladi.
O‘tkazilgan va urug’dan unib chiqqan nihollarni qum yalab ketishidan
saqlash uchun quyidagi himoya vositalari qo‘llanadi: qamish va o‘tlarni shamol
yo‘nalishiga ko‘ndalang tarzda mexanik to‘shama-qatorlarga (o‘simliklar
qatorlarda bo‘ylamasiga taxlanganda) eni 25-30 sm qilib taxlanadi yoki
(o‘simliklar qatorlarda ko‘ndalangiga taxlanganda) eni 50-70 sm qilib taxlanadi.
Bir-biridan 2-4 m uzoqlikda joylashgan qatorlarni ozgina qum bilan
mustahkamlanadi va zichlanadi. Material sarfi 30 dan 90 m
3
/ga ga.
muhofazalashning bu turi o‘rtacha kuchga ega bo‘lgan shamollar esadigan
tumanlar uchun tavsiya etiladi.
Tik holatda taxlanadigan yarim yopiq mexanik himoya: bunda 25-70 sm
uzunlikdagi kesilgan qamish yoki o‘tni shamolga ko‘ndalang qatorlar yoki 2x2,
3x3, 4x4 m li kataklar shaklida chuqurligi 20-30 sm bo‘lgan ariqchalarga 6-8 m
qalinlikdagi devorlar ko‘rinishida o‘rnatiladi, tik holatda (shamol yo‘nalishida
egilib turadiganlari 20-25
li burchak ostida) tekislanadi, qum sepiladi va
tig’izlanadi. O‘rnatish uchun eng yaxshi vaqt – dekabr material sarfi 60 dan 100
m
3
/ga gacha, bu xildagi muhofaza vositasi kuchli shamollarga dosh bera oladi.
Shovqindan himoyalaydigan inshootlarning me’moriy-landshaft va estetik
xususiyatlari.
Shovqindan himoyalovchi inshootlar, atrof-muhitni transport
shovqinidan himoya qilish vositasi bo‘lib, ularning tarkibiy qismlari yo‘lning
ko‘rinishini shakllantiradi va yo‘lning texnik va estetik nuqtai nazaridan vazifasini
belgilaydi. Shovqindan himoyalovchi inshootlar me’moriy-landshaft va estetik
xususiyatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
-
yo‘lning
yagona
uslubini
shakllantirish;
dominantlar
tizimini
194
shakllantirish;
mavjud
landshaftni
takomillashtirish;
mavjud
landshaft
kompozistiyalarini ta’kidlash; yagona fonni yaratish; estetik bo‘lmagan joylarni
obodonlashtirish; hududlarni idrok qilish ta’minlanishi uchun ularni bo‘laklarga
ajratish va hududni landshaft bilan bog’lash uchun shakllantirish.
Ekranning yuqori qismidagi monotonni tekis ekranlardan voz kechish orqali
yo‘q qilish mumkin. Ekranlarning konturini nazarda tutgan holda, doimiy yoki
o‘zgaruvchan qadam bilan hosil bo‘ladigan bir qator burilishlar yashil o‘simliklarni
ekish uchun cho‘ntaklar hosil qilish imkonini beradi. Ekranlarning egri chizilgan
rejasi ba’zan katta elementlarning katta radiusidan iborat bo‘lib, yo‘l
elementlarining katta o‘lchamlari bilan solishtiriladi.
Egri chiziqli yo‘l, zigzagga parallel emas va shovqinni himoya qilish
ekranlari ko‘kalamzorlashtirish bilan birgalikda yo‘l chetidagi vaziyatni idrok
etishning bir xilligini kamaytiradi, atrofdagi landshaftni jonlantiradi va uni yanada
jozibador qiladi (5.23-rasm).
Zigzagsimon ekranlar Egri chiziqli ekranlar
Rejada ekranlarni supachali tashqi ko‘rinishi
195
5.23-rasm. Manzarali ekinlar yo‘lda estetik talablarni qanoatlantiradigan sharoit
yaratishga mo‘ljallangan
5.24-rasm. Yashil ekinlarni ekish shovqindan himoya kilish ekranlarini atrof
joylarga integrastiyalashuviga ko‘maklashadi
.
Bunday ekinlar
mahalliy tabiat sharoitiga uyg’unlashgan yo‘l inshootlarini
manzarasining muhim elementi hisoblanadi. Manzara loyihasini tuzish nazariyasi
va amaliyoti rivojlangani sari avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirishga yo‘lni
atrof joy bilan bog’laydigan element vazifasi berilayapti (19-rasm). Manzara
loyihasini tuzishdan maqsad yo‘l bo‘yidagi ekinlarning vazifasi yo‘l bo‘yi
tasmasini tabiat manzarasi bilan bog’lash, manzara havzalarini chegaralash, bir hil
o‘rmon ko‘rinishini bartaraf qilish, manzarali joylarni ajratib ko‘rsatish
hisoblanadi. Yashil ekinlar ko‘pincha atrof muhitni himoya qilish vazifasini
bajaradi, shuningdek, yo‘l atrofidagi muhitni transport shovqini, ishlangan gazlar
va changdan himoya qiladi. Avtobus bekatlarida, dam olish joylarida ular yoqimli
mikroiqlim yaratilishiga ko‘maklashadi.
| 