30
―Me‘yoriy hujjat‖ tarkibiga standartlar va texnik shartlar kiradi. Me‘yoriy
hujjatlar
faoliyat turlariga oid tavsiflarni o‗rnatadi.
Standartlashtirish ob‘ekti bo‗lmish inson faoliyati sohasi juda keng: fan va
texnika; ishlab chiqarish-texnikaga mo‗ljallangan mahsulotni va xalq iste‘moli
mollarini
ishlab chiqarish; tibbiyot, ta‘lim, maishiy, sayohat, transport va h.k.
sohalardagi xizmatlardan iborat. Barcha xollarda ham
xar qanday sohada faoliyat
sifatiga talablar me‘yoriy xujjatlarda belgilab quyiladi. Bunda nafaqat mavjud, balki
mo‗ljallangan vazifalarni hal etish, ya‘ni
nafaqat belgilangan, balki mo‗ljallangan
ehtiyojlarni ham qondirish ko‗zda tutiladi.
Aytilganlardan ma‘lum bo‗lishicha, belgilangan va mo‗ljallangan ehtiyojlarning
qoniqarli bo‗lishini ta‘minlovchi mahsulot (xizmatlar) tavsiflari majmui me‘yoriy
hujjatlarda belgilanar ekan, me‘yoriy hujjatlarning o‗zini
ham yuqori ilmiy-texnik
darajada bo‗lishini ta‘minlash zarur. Bu masala quyidagi yul bilan hal etiladi:
a) xalqaro, davlatlararo, hududiy standartlarni qo‗llanish;
b) mamlakatimiz me‘yoriy hujjatlarini xalqaro,
hududiy standartlar bilan
uyg‗unlashtirish;
c)
me‘yoriy hujjatlarda ananaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan
ilgarilanuvchi, kelajakka mo‗ljallangan dastlabki talablarni o‗rnatish, (o‗zuvchi,
oldindan standartlashtirish);
d)
mahsulot (xizmatlar) ning texnik saviyasini va sifatini oshirish bo‗yicha
chora-tadbirlarni ko‗rish maqsadida me‘yoriy hujjatlarning
ayrim tafsilotlarini
o‗xshash mahsulotga xorijiy standartning ko‗rsatkichlari bilan taqqoslash.
―Mahsulot sifatining darajasi‖ va ―mahsulotning texnik saviyasi‖
tushunchalarini farqlash kerak.
Mahsulot sifatining darajasi - baholanadigan mahsulot sifat ko‗rsatkichlarining
qiymatlarini mos ko‗rsatkichlarning asos qiymatlari bilan taqqoslashga asoslangan,
mahsulot sifatining nisbiy tafsilotidir,
Mahsulotning
texnik
saviyasi
-
baholanadigan
mahsulotning
texnik
takomillashganligini
tavsiflovchi
ko‗rsatkichlarning
qiymatlarini
mos
ko‗rsatkichlarning asos qiymatlari bilan taqqoslashga asoslangan, mahsulot sifatining
nisbiy tafsilotidir.
Bir turli mahsulot guruhlari sifat ko‗rsatkichlarining
nomenklaturasi
iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlari bo‗yicha 320 dan ortiq sifat ko‗rsatkichlari
tizimiga oid xalqaro standartlar - MSKT (to‗rtinchi tarmoqlararo tizim) da
31
belgilangan. Qurilish materiallariga MSKT ni belgilovchi qator O‗zbekiston davlat
standartlari tasdiqlangan.
Umumiy holda me‘yoriy hujjatning ilmiy-texnikaviy darajasini nisbiy baholash
lozim bo‗lgan sifat ko‗rsatkichlarining tafsilotlariga quyidagilar kiradi:
