27
1.5 Standart va standartlashtirish tushunchasi
O‗z SDT da asosiy atamalar va ta‘riflar O‘z DSt 1.10:1998 da qabul qilingan va
ISO/MEK 2:1996 qo‗llanmaga mos keladi.
Standart
– umumkelishuv (konsensus) asosida ishlab chiqilgan va tan olingan
idora tomonidan tasdiqlangan va ma‘lum sohada maqbul darajada tartibga solishga
yunaltirilgan hujjat. Tan olingan idorada barcha uchun va ko‗p marta foydalanishga
mo‗ljallangan faoliyatning turli yunalishlariga yoki ularning natijalariga tegishli
qoidalar, umumiy prinsiplar yoki tavsiflar o‗rnatiladi.
―Standart‖ ta‘rifidagi barcha ibora va jumlalar ―Standartlashtirish‖ ta‘rifidan
tanish. Faqat ―tan olingan idora tomonidan tasdiqlangan‖ va ―konsensus‖ so‗zlari
tushuntirishni talab etadi.
Tasdiqlash darajalari Standartlashtirish
darajalariga qarab aniqlanadi, O‗z SDT
ning asosiy nizomlarida o‗rnatilgan ―tan olingan idoralar‖ ma‘nosi kelib chiqadi.
Konsensus umumkelishuv ma‘nosini anglatadi. Umumkelishuvda manfaatdor
tomonlarning ko‗pchiligida muhim masalalar bo‗yicha jiddiy e‘tirozlar bo‗lmaydi va
barcha tomonlarning fikrini hisobga olishga va mos kelmaydigan nuqtai nazarlarni
bir-biriga yaqinlashtirishga intiluvchi protsedura natijasida umumiy kelishuvga
erishiladi.
Konsensus
to‗liq yakdillikni bildirishi shart emas, chunki
standartlashtirishning murakkab ob‘ektlari bo‗yicha to‗liq yakdillikka amalda erishib
bo‗lmaydi.
Standartlashtirish – haqiqiy mavjud yoki paydo bo‗lishi mumkin bo‗lgan
masalalarda barcha tomondan ko‗p marta foydalanish uchun ma‘lum sohada nizomlar
o‗rnatish vositasida maqbul darajada tartibga solishga yo‗naltirilgan faoliyat.
Bu ta‘rif mazmuni Standartlashtirish mohiyatini
yetarlicha aniq va chuqur
tushunishga imkon beradi. Standartlashtirish faoliyati oddiy tartibga solish emas,
balki ma‘lum sohada tartibga tushirishga yunaltirilgan. Tartibga solishning darajasi
va me‘yori ham aniqlangan - maqbul darajada tartibga solish ko‗zda tutiladi. Tartibga
solish qanday yo‗l bilan erishiladi? Nizomlar (qoidalar, me‘yorlar, talablar va b.) ni
o‗rnatish vositasida erishiladi. Bu nizomlar kimga - barchaga va ko‗p marta
foydalanish uchun mo‗ljallangan. Bunda qanday masalalar hal etiladi? Haqiqiy
mavjud bo‗lgan masalalar, ya‘ni shu kunning ehtiyojlari
va ilmiy-texnikaviy
taraqqiyotni va doimiy o‗zgarib turuvchi va tobora o‗sib borayotgan ehtiyojlarni
hisobga olgan holda kelajak ehtiyojlari hal etiladi.
28
Standartlashtirish ob‘ekti – standartlashtirilishi lozim bo‗lgan ob‘ekt.
Standartlashtirish ob‘ektlariga mahsulotlar, jarayon yoki xizmatlar, shuningdek har
qanday materiallar,
komponentlar, uskuna-jihozlar, tizimlar, ularning o‗zaro mos
keluvchanligi, protseduralar, bayonnomalar, vazifalar,
ularning faoliyat usullari
kiradi. Standartlashtirish har qanday ob‘ektning ma‘lum jihatlari bilan cheklanishi
mumkin. Masalan, poyabzalga nisbatan uning o‗lchamlari va puxtalik mezonlari
alohida standartlashtirilishi mumkin.
Bu bilan bir vaqtda, Standartlashtirish ob‘ektlarining ko‗p xossalarga ega
ekanligini va ob‘ektning o‗z ichida va undan tashqarida bog‗lanishlarning
murakkabligi bilan tavsiflanishini nazarda tutish kerak.
