II -
MODUL. STANDARTLASHTIRISHNING HUQUQIY ASOSLARI
MAQSAD VA VAZIFALARI, TAMOYILLARI
2.1
O„zbekiston Respublikasida standartlashtirishning huquqiy asoslari
―O‗zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‗yicha ishlarni tashkillashtirish
to‗g‗risida‖ (mart 1992 y.) Respublika Vazirlar Mahkamasining qarori bilan
belgilangan standartlashtirishning tashkiliy asoslari ―Standartlashtirish to‗g‗risida‖
O‗zbekiston Respublikasining Qonuni bilan qonunlashtirilgan. Qonun 28 dekabr
38
1993 y. da qabul qilingan, 28 fevral 1994 y. umumiy axborot vositalarida chop
etilgan va shu kundan boshlab kuchga kirgan.
Qonunda standartlashtirishning asosiy maqsadlari belgilangan:
– iste‘molchilar va davlatning mahsulot (xizmatlar) ning aholi hayoti, sog‗ligi va
mulki, atrof muhit uchun xavfsizligi masalalari bo‗yicha manfaatlarini himoya qilish;
– mahsulotning o‗zaro almashinuvchanligi va mos keluvchanligini ta‘minlash;
– mahsulotning sifati va raqobatbardoshligini oshirish;
– barcha turdagi boyliklarning tejalishiga ko‗maklashish;
– ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga oshirish;
– tabiiy va texnogen halokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlarning sodir
bo‗lishi ehtimolini hisobga olgan holda xalq xo‗jaligi ob‘ektlarining xavfsizligini
ta‘minlash;
– o‗lchashlarning birliligini ta‘minlash.
O‗zbekiston Respublikasining ―Standartlashtirish to‗g‗risida‖ qonunida
belgilanganki, respublikada standartlashtirish bo‗yicha ishlarni o‗tkazish umumiy
tashkiliy-texnik qoidalarini belgilovchi O‗z SDT faoliyat ko‗rsatadi. Bu qoidalarning
o‗zi O‗zdavstandart tomonidan o‗rnatiladi. Davlatarxitekturaqurilish (qurilish,
qurilish industriyasi, shu jumladan loyihalash va konstruksiyalash sohasida),
Davlattabiatqo‗mitasi (tabiiy boyliklardan foydalanish va atrof muhitni ifloslanish va
boshqa zararli ta‘sirlardan saqlash sohasida, Sog‗liqni saqlash vazirligi (tibbiyotga
mo‗ljallangan mahsulotlar, tibbiyot texnikasi buyumlari, dori-:darmonlar sohasida,
shuningdek respublikada chiqariladigan va import bo‗yicha keltiriladigai mahsulotda
inson uchun xavfli aralashmalar borligini aniqlash masalalari bo‗yicha) o‗zining
vakolat
doirasida
standartlashtirish
bo‗yicha
ishlarni
tashkillashtirish,
muvofiqlashtnrish va ta‘minlash ishlarini olib boradi. Respublikada ko‗llaniladigan
me‘yoriy hujjatlar ro‗yxati keltirilgan:
xalqaro (davlatlararo, hududiy) standartlar;
O‗zbekiston davlat standartlari;
tarmoqlar standartlari;
texnik shartlar;
ma‘muriy-hududiy standartlar;
korxonalarning standartlari;
xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari.
39
Standartlashtirish bo‗yicha me‘yoriy hujkatlarga shuningdek, standartlashtirish
bo‗yicha qoidalar, me‘yorlar, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlar tasniflagichlari
(klassifikatorlari) ham kiradi.
Xalqaro (davlatlararo, hududiy), xorijiy me‘yoriy hujjatlar O‗zdavstandart
tomonidan belgilangan tartibda qo‗llaniladi. Yagona va uzluksiz ta‘lim davlat
tizimida ta‘lim davlat standartlari ishlab chiqiladi, respublika Vazirlar Mahkamasi
tomonidan tasdiqlanadi.
Standartlashtirish bo‗yicha me‘yoriy hujjatlar mamlakatimiz va xorijiy fan va
texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslanishi va xalqaro savdo uchun ortiqcha
to‗siqlar paydo qilmasligi lozim. Raqobatbardoshlikni ta‘minlash uchun o‗zuvchi
(oldindan tuzilgan) standartlar yaratilishi mumkin.
Mahsulotni me‘yoriy xujjatlarsiz ishlab chiqarish va xaridga qo‗yish man etiladi.
Mahsulotning aholi hayoti, sog‗ligi, mulkiga xavfsizligini ta‘minlaydigan
me‘yoriy hujjatlarning talablari, mahsulotning mos keluvchanligi va o‗zaro
almashinuvchanligini, bularni tekshirish usullarining bir xilligini va bir xil
tamg‗alanishini ta‘minlash uchun rioya qilinishi shart.
Standartlar va o‗lchashlar birliligini ta‘minlash ustidan davlat nazorati idoralari,
ob‘ektlari va sub‘ektlari, davlat nazoratini bajaruvchi davlat inspektorlarining
huquqlari va mas‘ulligi, shuningdek davlat nazorati sub‘ektlarining va bularga rahbar
shaxslarning standartlashtirish to‗g‗risida qonunlarni buzganligi uchun, shuningdek
standartlardagi majburiy talablarni buzganligi uchun javobgarliklari belgilangan.
Davlat nazorati idoralariga quyidagi huquqlar berilgan:
aniqlangan buzilishlarni bartaraf etish to‗g‗risida ko‗rsatma berish;
jarima solish;
tadbirkor sub‘ektlarning lavozimli shaxslarini ma‘muriy javobgarlikka
tortish;
tekshirilgan mahsulotni ishlab chiqarishni taqiqlash yoki xaridga qo‗yish
(yetkazib berish, sotish)ni, foydalanish (ekspluatatsiya qilish) ni to‗xtatish;
standartlarning majburiy talablariga mos kelmaydigan va davlat ruyxatidan
o‗tmagan import mahsulotning xaridga qo‗yilishini taqiqlash;
mahsulotni ishlab chiqarish yoki xaridga qo‗yishni (yetkazib berish,
sotishni) taqiqlash to‗g‗risidagi davlat inspektorining ko‗rsatmasini buzganligi uchun
jarima yozish.
40
Jarima sud tononidan belgilanadi, agar tadbirkor sub‘ekt qoidani buzganlikdagi
aybini o‗z bo‗yniga olsa va jarimani o‗z ixtiyori bilan to‗lashga rozi bo‗lsa, bu
to‗g‗rida qaror davnazorat idoralari tomonidan qabul qilinadi.
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 10 noyabr 2006 y. №
235 qarori bilan Davlat nazorati to‗g‗risidagi Nizomga jarimaga tortish qismida
o‗zgartirishlar va qo‗shimchalar kiritilgan (Nizom 12 avgust 1994 y. № 410
hukumat qarori bilan tasdiqlangan).
a) 4 modda beshinchi abzas quyidagicha tahrirda bayon etiladi:
―xo‗jalik faoliyatini yurituvchi sub‘ektlarga nisbatan standartlarning majburiy
talablarini buzganligi uchun, lavozimli shaxslarga ma‘muriy jazo qo‗llanilgandan
keyin yil davomida takror buzilishga yul qo‗yganligi uchun xaridga chiqarilgan
mahsulot narxining 50 foizi miqdorida jarimalarni qo‗llash tug‗risida qaror qabul
qilish‖;
b) quyidagi mazmunda 9 modda qo‗shimcha kiritilsin:
―9. Xo‗jalik faoliyati sub‘ektining oxirgi hisobot sanasida joriy aktivlarining
summasidan 20 foizdan ortiq jarimalarni undirish qaror qabul qilingan kundan
boshlab 6 oyga har oyda to‗lash sharti bilan cho‗zilishi mumkin‖
Davlat budjetidan moliyalashtiriladigan ishlar ro‗yxati belgilangan:
– xalqaro, davlatlararo, hududiy me‘yoriy hujjatlarni ishlab chiqish yoki
qatnashish;
– standartlashtirishning muayyan ob‘ektlari bo‗yicha qonun hujjatlarining
loyihalarini ishlab chiqish;
– asos bo‗luvchi tashkiliy-metodik va umumtexnikaviy me‘yoriy hujjatlarni
ishlab chiqish va uning ishlashini ta‘minlash;
– texnik-iqtisodiy axborot tasniflagichlarini ishlab chiqish, bular to‗g‗risida
rasmiy axborot tayyorlash va chop etish, shuningdek barcha foydalanuvchilarga
tarqatish:
– umumdavlat ahamiyatidagi ilmiy-tadqiqot va boshqa ishlarni bajarish
– standartlarning majburiy talablariga rioya qilish ustidan davlat nazoratini
amalga oshirish;
– me‘yoriy hujjatlar davlat jamg‗armasini shakllantirish va olib borish.
Standartlarni, mahsulot va xizmatlar katalogini belgilangan tartibda xaridga
qo‗yishdan olingan mablag‗lar, shuningdek standartlashtirish to‗g‗risidagi qonunlarni
buzganligi uchun jarimaga tortishdan olingan mablag‗larning bir qismi ham
moliyalash manbalari bo‗lishi mumkin.
41
Davlat budjeti mablag‗laridan moliyalashtiriladigan davlat dasturlarini ishlab
chiqishda mahsulot sifatini me‘yoriy ta‘minlash bo‗limlari nazarda tutilishi lozim.
Muvofiqlik belgisi bilan tamg‗alangan mahsulot chiqaruvchi korxonalarni,
shuningdek
ananaviy
texnologiya
imnoniyatlaridan
o‗zuvchi,
istiqbolga
mo‗ljallangan talablar standarti bo‗yicha mahsulot ishlab chiqargani uchun iqtisodiy
yordam va rag‗batlantirish davlat kafolati Qonunda ko‗zda tutilgan.
| 