2.2.3 Standartlashtirish bo„yicha bazaviy tashkilotlar
Standartlashtirish bo‗yicha bazaviy tashkilotlar ―O‗zstandart‖ agentligi
tomonidan ro‗yhatga olingan bo‗lib Davlat standartlashtirish tizimi tomonidan
belgilangan asosiy vazifalarga muofiq boshqaruv organi tomonidan mahsulot turlari
va sifati bo‗yicha yetakchi-namunaviy tashkilotlardan biri tayinlanadi va
iqtisodiyotda standartlashtirish bo‗yicha barcha talablarni ta‘minlash va nazorat
qilish vakolati beriladi.
―O‗zstandart‖ tarkibida bir necha bo‗limlar, sektor, laboratoriya, guruhlar, har
bir viloyat boshqarma va markazlari, ilmiy-tadqiqot instituti, Milliy Etalonlar
Markazi mujassamlashgan.
―O‗zstandart‖ agentligiga qarashli turli soha va tarmoqlarni o‗z ichiga olgan, bir
xil nomdagi bo‗limlar ham bor. Bularga standartlar va mahsulotni sertifikatlashtirish
bo‗yicha davlat nazorati va o‗lchash vositalarini davlat qiyoslovidan qo‗nim va
attestatlash sohaviy bo‗limlari kiradi.
Standartlar va mahsulotni sertifikatlashtirish bo‗yicha davlat nazorati sohaviy
bo‗limlar: og‗ir sanoat, mashinasozlik, yengil sanoat, mahalliy sanoat hamda
agrosanoat kompleksi doirasida o‗z faoliyatini amalga oshiradi.
―O‗zstandart‖ agentligining ilmiy-uslubiy markazi etib, O‗zbekiston
Respublikasida standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifatini
boshqarish sohalaridagi tadqiqot va mutaxassislar malakasini oshirish va qayta
tayyorlash instituti - hozirda standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish
ilmiy-tadqiqot instituti tayinlangan.
Sertifikatlashtirish milliy idorasi quyidagi asosiy yo‗nalishlar bo‗yicha o‗z
faoliyatini amalga oshirmoqda:
55
Respublikada sertifikatlashtirishni qo‗llash va takomillashtirishning
umumiy siyosatini ishlab chiqish, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi tegishli davlat
idoralari bilan aloqalarni o‗rnatish;
sertifikatlashtirish masalalari bo‗yicha boshqa mamlakat va xalqaro
tashkilotlarning vakillari bilan, o‗zaro kelishilgan asosda aloqalarni o‗rnatish, kerak
bo‗lsa, bu tashkilotlar faoliyatida O‗zbekiston Respublikasining qatnashishini
ta‘minlash;
sertifikatlashtirishda yagona qoida va ish tartiblarini belgilash, bularga
rioya qilishning nazorati, sertifikatlashtirish natijalari bo‗yicha hujjatlarni axborotli
ma‘lumot bilan ta‘minlash.
Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 342-qarorini bajarish yo‗lida ―O‗zstandart‖
o‗zining viloyat boshqarmalarini (SMS‘HM) tuzib, ularning ishlariga har taraflama
ko‗mak ko‗rsatmoqda. Respublikadagi sinov laboratoriyalarini akkreditlash ishlari
jadal qadamlar bilan amalga oshirilmoqda. Farg‗ona, Qo‗qon, Qarshi, Buxoro,
Samarqand shaharlaridagi sinov laboratoriyalari akkreditlanib, hozirda ular turli sinov
amallarini
o‗tkazmoqdalar. Faqatgina Farg‗onadagi sinov laboratoriyasida
o‗tkazilgan sinovlar natijasiga ko‗ra ―Azot‖ ishlab chiqarish birlashmasi, Quvasoy
chinni zavodi, Rishton kulolchilik mahsulotlari zavodi, ―Quvamebel‖ ishlab
chiqarish birlashmasi mahsulotlari muvofiqlik sertifikatini olishga sazovor bo‗ldilar
(3.2-rasm). Ularning tarkibi va tashkiliy strukturalari rivojlanish jarayonida
takomillashib boradi.
«O‗zstandart» agentligi tarkibidagi oziq-ovqat va qishloq xo‗jalik mahsulotlarini
tekshiruvchi sinov laboratoriyasi akkreditlangan laboratoriyalardan hisoblanib, shu
kungacha ko‗pgina muayyan turdagi mahsulotlarga muvofiqlik sertifikati berildi.
Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalarida ilmiy tadqiqot
ishlari ham o‗z yo‗nalishiga egadir.
«O‗zstandart» agentligi qoshidagi «Standarlashtirish, metrologiya va
sertifikatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti» (SMSITI) standartlashtirish, metrologiya
va sertifikatlashtirish sohalarida asosiy ilmiy-uslubiy baza hisoblanadi. Ushbu institut
yuqorida qayd etilgan sohalar bo‗yicha fundamental tadqiqotlar olib borishi bilan bir
qatorda respublikada ushbu sohalar bo‗yicha malaka oshirish va qayta tayyorlash
instituti hamdir. Shu sohalardagi belgilangan maqsadlarni amalga oshirish uchun u:
standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifati
sohalarida hozirgi xalqaro talablarga javob beradigan milliy ilmiy baza yaratadi;
56
standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifati milliy
tizimlarini yaratishda ularning ilmiy va uslubiy asoslarini ishlab chiqadi;
mahsulotning raqobatdoshligini ta‘minlaydigan, atrof-muhitni ishonchli
darajada himoya qilishga, inson sog‗lig‗ini saqlashga, mehnat havfsizligini
ta‘minlashga, mudofaa qobiliyatini oshirishga qaratilgan xalqaro me‘yoriy va
tashkiliy-uslubiy hujjatlar bilan uyg‗unlashadigan, asos bo‗luvchi hujjatlar ishlab
chiqadi va joriy etadi;
standartlashtirish va metrologiya sohalaridagi mavjud yoki uchraydigan
muammolarni tadqiqot qilish, davlat tilida me‘yoriy hujjatlar, ma‘lumotnomalar,
lug‗atlar yaratadi;
yuqori malakali ilmiy kadrlar tayyorlaydi;
standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifatining ilmiy
masalalari bo‗yicha xalqaro, milliy va mintaqaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni
amalga oshiradi;
standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalarida ishlayotgan
mutaxassislarning malakasini oshirishni ta‘minlaydi;
sertifikatlashtirish sohasida ishlaydigan ekspert-auditorlarni tayyorlaydi va
boshqalar.
Institut tashkil qilinganiga ko‗p vaqt o‗tmaganligiga qaramay shu kunga qadar
respublika hayotida muhim ahamiyatga ega bo‗lgan bir qator hujjatlar yaratdi va
yaratmoqda. Bu hujjatlarning ahamiyati beqiyos bo‗lib, shu sohalardagi ishlarga
qo‗yilgan birinchi poydevorlardan hisoblanadi.
Standartlashtirish bo‗yicha bazaviy tashkilotlarni moliyalashtirish tegishli
mahsulot turi va xizmati iqtisodiy boshqaruv sohalari hisobidan amalga oshiriladi.
Standartlashtirish bo‗yicha bazaviy tashkilotlarning asosiy faoliyati va
vazifalari:
– biriktirilgan tashkilot va korxonalarda standartlashtirish bo‗yicha
muvofiqlashtirish ishlari olib borish ham texnik yagonalikni ta‘minlash;
– biriktirilgan mahsulot, xizmat turi yoki jarayonlar guruhi bo‗yicha o‗zuvchi va
kompleks standartlashtirishni ta‘minlaydigan asosiy istiqbolni yo‗nalishlari ishlab
chiqish;
57
– biriktirilgan mahsulot gruhlarini standartlashtirish, me‘yoriy hujjatlarni o‗z
vaqtida tayyorlash, joriy etish va qayta ko‗rish bo‗yicha takliflar, me‘yoriy hujjatlar
loyihalarini ekspertlov va tasdiqqa tayyorlov ishlarini amalga oshirish;
– biriktirilgan mahsulot guruhi uchun ko‗rsatkichlarni standart yoki boshqa
me‘yoriy hujjatlarda ko‗rsatilgan normada, O‗zbekiston Respublikasining
faoliyatidagi qonunchilik me‘yorlari, xavfsizlik va ekologiya masalalarini
ta‘minlaydigan darajada amalga oshirish;
– standartlashtirish bo‗yicha bazaviy tashkilotlarga biriktirilgan mahsulotning
birinchi namunalari uchun loyihalarni optimallashtirish hamda standartlashtirishni
nazariy va amaliy tomonlaridan ilmiy-metodik ishlar olib borish;
– ko‗rsatkichlarni normada bo‗lishini ta‘minlash maqsadida doimiy va tizimli
nazorat olib borish;
– korxona va tashkilotlarga standartlashtirish va sertifikatlashtirish bo‗yicha
uslubiy yordam ko‗rsatish va sh.k
O‗zbekiston Respublikasida texnik qumitalar (TQ) mutaxassislari – davlat va
xo‗jalik boshqaruvi manfaatdor idoralari va tadbirkorlik sub‘ektlarining vakolatli
vakillari, iste‘molchilar, kasaba uyushmasi tashkilotlari, davlat nazorati idoralari va
boshqalarning shakllanishi bo‗lib hisoblanadi. TQ yuqori ilmiy-texnikaviy
salohiyatga ega bo‗lgan korxonalar va tashkilotlar bazasida ta‘sis etuvchilar va
«O‗zstandart» agentligi (Davarxitektqurilish, Davtabiatqo‗m, Sog‗liqni Saqlash
Vazirligi) qo‗shma buyrug‗i bilan tuziladi.
Texnik qumitaning asosiy vazifasi – xalqaro, davlatlararo, mintaqaviy, davlat
va tarmoq standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasidagi faoliyat -
O‘z DSt 1.0, RMG 01 bo‗yicha, shartnomali ishlar.
O‘z RH 51-013:1993 O‗zbekiston Respublikasi standartlashtirish bo‗yicha
ishlarning tashkil etilishini, muvofiqlashtirilishini va ishlarning maqbul darajada olib
borilishini standartlashtirish bo‗yicha Texnik qumitalar bevosita ishtirok etishadi.
O‗zbekiston Respublikasida faoliyat olib brayotgan texnik qumitalar 1-jadvalda
keltirilgan.
1-Jadval
| 