Ruxsat etilgan kuchlanishlar va o‘rtacha yillik sharoitlar bo‘yicha hisoblash
Havo liniyalarini hisoblashda, eng katta yuklamada yoki eng kichik haroratda ruxsat
etilgan kuchlanish [ ] dan katta bo‘lmagan o‘tkazgichning eng katta kuchlanishi
tekshiriladi. Eng katta kuchlanishdan tashqari o‘rtacha yillik sharoitlarda o‘tkazgichdagi
kuchlanish
e
hisoblanadi, ya’ni o‘rtacha yillik harorat t
e
da va
1
dagi solishtirma
yuklamalarda.
e
kuchlanish, o‘rtacha yillik haroratda
[
e
] ruxsat etilgandan katta bo‘lmasligi kerak.
e
e
shart, o‘tkazgich
titrashida yuzaga keladigan o‘tkazgichning charchashi sababli undagi materialning
yemirilishini oldini olishga kafolat beradi.
Shunday qilib o‘tkazgichning kuchlanishi 3 ta sharoit uchun hisoblanadi:
1)
eng katta solishtirma yuklamada,
2)
eng kichik havo haroratida,
3)
o‘rtacha yillik sharoitlarda.
l
σ
г
=
σ
d
σ
-
=
σ
d
σ
-
σ
г
l
2
k
σ
-
24
E
2
l
22
= 0 -
24
E
0 2
l
o
22
- E(t-t0),
E
2
E
02
=σ- σ
l2
24
2
24
02
0+ E(t-t0)
l
=
02
EE( t
0
2
t0
)
E
24 2
24
0
2
l1
kr
= e
2
E
(
t
2
e t
)
,
24
E
1
e
2
1 2
l2
kr
=
2
E
(
t
2
r
t
)
,
24
E
7 2
1 2
l3
kr
=
e
2
E
(
t
2
r
t
e
)
.
24
E
7 2
1
e
2
Ma’lum bo‘lgan 3 ta kritik tayanchlar orasida ularning o‘zaro nisbati orqali har xil
tayanchlar orasi uchun dastlabki holatlarni quyidagi shartlardan kelib chiqib osongina
aniqlash mumkin.
1)
Agar
l
1kr,
l
2kr
l
3k
bo‘lsa, u holda tayanchlar orasining uzunligi 0-
l
1kr
bo‘lganda dastlabki holat (rejim) bo‘lib, minimal harorat (rejimi) holati hisoblanadi,
l
1kr
-
l
3kr
bo‘lganda – o‘rtacha yillik harorat va
l l
3kr
-
maksimal mexanik yuklama holati;
2)
Agar
l
1kr,
> l
2kr
,
> l
3kr
bo‘lsa, u holda tayanchlar orasining uzunligi 0
l
2kr
bo‘lganda dastlabki o‘lib, minimal harorat holati,
l l
2kr
bo‘lganda esa,
makasimal mexanik yuklama holati hisoblanadi;
3)
Agar
l
1kr
mavxum va
l
2kr
l
3kr
bo‘lsa, u holda tayanchlar orasining uzunligi
0-
l
3kr
bo‘lganda dastlabki holat bo‘lib o‘rtacha yillik harorat
holati,
l l
3kr
bo‘lganda esa, maksimal mexanik yuklama holati hisoblanadi;
4)
Agar
l
3kr
mavxum va juda katta qiymatga ega bo‘lsa, u holda tayanch
orasining uzunligi 0-
l
1kr
bo‘lganda dastlabki holat bo‘libB minimal harorat
holati,
l l
1kr
bo‘lgandi o‘rtacha yillik harorat holati hisoblanadi.
6-ma’ruza. Liniya izolyatorlari va armaturalarining turlari, tuzilishi va ularni
tanlash.
HL izolyatorlari asosan chinni va toblangan shishadan tayyorlanadi.
Shu bilan birgalikda, oxirgi yigirma yillikda sohada polimer izolyatorlardan
foydalanish ham keng qo‘llanilmoqda.
Farfor va chinni izolyatorlar atmosfera ta’siriga o‘zining yuqori chidamlili va yetarli
darajada mexanik va elektrik mustahkamlikka ega.
Shisha izolyatorlar farfor izolyatorlarga qaraganda yengil, ko‘proq yuk ko‘tara olishi
va yorilib ketmaydi,og‘ir yukka tura oladi,liniyani shikastlangan joylarini tekshiruvini
yengillashtiradi.
9 –rasm. Liniya izolyatorining ko‘rinishi:
a – shtirli; b – tarelkasimon osma; v – polimer; 1 – shapka; 2 – izolyatsiyalovchi
detal (tarelka); 3 – sterjen; 4 – sementli berkitish; 5 – izolyator ustuni
Shisha va farfor izolyatorlar konstruktiv tuzilishiga ko‘ra ikkita turga bo‘linadi-
shtirli va osma.
Shtirli izolyatorlar (9, a rasm.) 35 kV gacha bo‘lgan HL da qo‘llaniladi. Izolyator
korpusi metall shtir yoki ilmoqqa o‘ralgan ichki rezbaga ega.
Izolyator boshida o‘yiq joyga o‘tkazgich o‘ralib mahkamlanadi. Izolyatorlar
markasida uning turi (Sh-shtirli) va materiali (S (shisha) yoki F(farfor)), nominal
kuchlanishi (kilovoltlarda) va ishlatilishi (A, G va boshqalar)
Masalan, izolyator ShS 10-G (changgachidamli qilib ishlangan ya’ni atmosferasi
yomon hududlar uchun) 145 mm balanligi, korpus diametri 160 mm va 2.1 kg massaga
ega.
Osma izolyatorlar (9, b rasm.) 35 kV va undan yuqori kuchlanishli HL da
qo‘llaniladi. Izolyator markasi P (podvesnoy-osma), S (steklyannыy-shisha) yoki F
(farfor), G (gryazestoykiy-changga chidamliligi) va A, B, V.D (modifikatsiya turlari)
harflaridan tashkil topgan bo‘ladi.
Raqam esa maksimal ruxsat etilgan mexanik yukni bildiradi kilonyutonlarda(kN),
masalan PF70-V, PSG 120-A, PS 400-A va hokazo.
Osma tarelkasimon izolyatorlar konstruktiv tuzilishiga ko‘ra uchta asosiy qismdan
iborat:
•
shishadan yoki farfordan tayyorlangan konus yoki silindr formasidagi ichi o‘yiq
qirrali aylanadigan
izolyatsion qismi.
•
boshqa izolyatorlarni mahkamlash uchunyuqori qismi sferik o‘yiq
qilingan,cho‘yan bog‘langan
shapka
•
mos holda
boshqa izolyatorlarga mahkamlash uchunpastki qismi sferik bo‘rtib
chiqqan sterjen.
Osma izolyatorlarning metall detallari mustahkam bog‘lanish uchun
izolyatsiyalovchi detallar shapka qismi konusli shaklga ega bo‘lganligi hisobiga bir-
biriga kirgiziladi. Uning mustahkam bog‘lanishini ta’minlash uchun izolyatsiyalovchi
detallar va sterjenning yuqori qismi oralig‘i sement qorishma (9,b rasmdagi 4 pozitsiya)
bilan to‘ldiriladi.
Osma izolyatorlar qo‘shni izolyatorlar sterjen boshini sferik o‘yiq shapkaga kiritish
yo‘li bilan yig‘iladigan shodalardan iborat bo‘ladi. Parchalanib ketishini oldini olish
uchun izolyatorning sferik sharniri M- shaklli yoki shplit shaklida (9, b rasmdagi 5
pozitsiya) berkitiladi.
Tutib turuvchi izolyatorlar shodasi soni
n
iz
asosan HL nominal kuchlanishidan,
bundan tashqari atmosferaning ifloslanganlik darajasi, tayanchning materiali va izolyator
turiga qarab tanlanadi.
5-jadvalda PS 70-B va PF 70-V izolyatorlarning normal atmosferali hududlarida
35-330 kV li HL uchun, metall va temir-beton tayanlarlaridagi izolyatorlar shodasining
soni, uning uzunligi armatura bilan traversadan o‘tkazgichga g, va armatura bilan
birgalikda shodalar massasi keltirilgan.
Jadval 5
35-330 kV li HL utib turuvchi izolyatorlar shodasining xarakteristikasi
Parametr
Izolyator
markaasi
U
nom
, kV dagi qiymatlari
35
110
150
220
330
n
iz
PF70-V PS70-B
3
8
9
10
3
14
19
21
λ
g
, m
PF70-V PS70-B
0,69
0,68
1,25
1,35
1,5
1,6
2,2
2,3
3,0
3,2
m
g
, kg
PF70-V PS70-B
9
16
38
36
47
45
72
67
118
111
Tutib turuvchi izolyatorlar shodasi 500 kVli HL da PF 120-A markali izolyator
ishlatilganda 21 shunday izolyatorlardan tashkil topadi (PS 120-
A izolyatordan esa 24 ta)
U
nom
= 110—220 kV li HL da izolyatorlar shodasining soni
n
iz
bitta,
U
nom
= 330—
500 kV li HL da esa ikkita rezerv izolyatorlar qo‘yiladi.
35-220 kV li HL lar uchun, yog‘och tayanchlar uchun 5-jadvalda keltirilgan
izolyatorlar soni nominal kuchlanishiga moch holda bittaga kamayadi.
Sterjenli polimer izolyatorlar (PI) HL larining izolyatsiyasini yangi bosqichini
boshlab berdi.
Uni HL ga qo‘llash va amaliyotda ishlatish XX-asrning 70-yillarida Sobiq Sovet
Ittifoqida davlatida boshlandi.
Ularning konstruksiyasining asosi (9, v rasm) barcha mexanik yuklamani qabul
qiladigan shishaplastikli strejen hisoblanadi. Tayanchlar traversasiga va o‘tkazgich
qisqichiga maxkamlash uchun sterjen oxirida metallik
halqalagichlar
mavjud bo‘ladi.
Elektrik mustahkamligini va zaruriy dlinu puti utechki toka ni organik kremniy
rezina yoki silikondan iborat ustki qatlam ta’minlaydi, sterjenni atmosfera ta’sirlaridan
himoyalash va unga qotirish uchun germetik yelimdan foydalaniladi.
PI larni asosiy afzalliklari ishochli ishlashi yuqori, kam massaga ega, mexanik zarba
yukiga bardoshli, tashish va montaj qilish soddaligi, bundan tashqari chiroyli tashqi
ko‘rinishga egaligidir.
Odatda PI LK harfi bilan belgilanadi, undan keyin ruxsat etilgan maksimal mexanik
yuk (70 dan 300 kN gacha) va tayoqcha bilan ajratilgan son nominal kuchlanishi
U
nom
bildiradi.
Misol uchun, LK 70/110 izolyator 1278 mm li gabaritga, izolyatsion qismi esa 1020
mm, 85 mm li ustki qismi va 3.3 kg massaga ega.
Liniya armaturasi deganda HL alohida elementlarini konstruktiv jihatdan bir-biriga
ishonchli bog‘laydigan qurilma tushuniladi.
6-jadvalda beshta o‘zining vazifasiga ko‘ra ajratilgan armatura elementlari guruhlari
hamda har bir guruhning tiplari va modifikatsiyalari keltirilgan.
Jadval 6
Liniya armaturalarining klassifikatsiyasi
Kategoriya
Turi
Turli ko‘rinishi
Jamlanishi
Tutib turuvchi
qisgichlar
Hamma yogi berk
Tortib turuvchi
qisgichlar
Ponasimon Boltli
Preslangan
Zanjirli
Ulovchi elementlar
Halqa (izolyatorlar
shodasitayanch)
Ilgak (Halqa va
izolyatorlarni)
Quloqcha (izolyator va
qisgichni)
Koromыslo (
n
shoda) shayin
Oraliq hududlarda
Tayanchga bog‘lanish
tugunida
Himoyalovchi
Himoya elementlari
Himoya halqasi
Himoya ovali
Razryadlovchi shoxchalar
Ulovchi
Ulanishi
Ovalli Presslangan
Masofada ulab
turuvchi
Tirgak
Metalli Izolyatsilovchi
Jamlovchi armaturalar
ikki xil
qisqich
– tutib turuvchi va tortib turuvchi ko‘rinishda
bo‘ladi. Tutib turuvchi qisqichlar o‘tkazgichlarni oraliq tayanchlarga qotirish uchun
hizmat qiladi. Ular o‘tkazgichlar joylashadigan
qayiqchadan
, qisib turuvchi
plashekdan
va o‘tkazgichlarni qayiqchaga mahkamlovchi U-shaklidagi
boltlardan
tashkil topgan
bo‘ladi. Asosan tutib turuvchi qisqichlarningikkita - o‘tkazgichlarni o‘ta mustahkam va
cheklangan mustahkamlikda ushlab turuvchi turlari qo‘llaniladi.
| 