Gomozanjirli polimerlar bu polimerlarni asosiy zanjirlari
bir xil atomlardan
tuzilgan. Bular orasida asosiy urinni zanjirlari fakat uglerod atomlaridan tashkil
topgan karbozanjirli polimerlar egallaydi.
-SN
2
- SN
2
-SN
2
-SN
2
-SN
2
- SN
2
-
polietilen(polietin)
-SN
2
- SN -SN
2
-SN -SN
2
- SN-
| | |
CH
3
CH
3
CH
3
polipropilen (polipropen)
-SN
2
- SN -SN
2
-SN -SN
2
- SN-
| | |
OH OH OH
polivinilspirt
-SN
2
- SN -SN
2
-SN -SN
2
- SN-
| | |
SL CL CL
polivinilxlorid
-SN
2
- SN - SN
2
- SN - SN - SN- - SN
2
-SN-
│ │ │ │ │
SL CL CL CL CL
3
n
xlorlangan polivinilxlorid(xlorin,perxlorvinil)
-SN
2
- SN -SN
2
-SN -SN
2
- SN-
| | |
CN CN CN
poliakrilonitril(polivinilsianid)
Geterozanjirli polimerlar bu polimerlarning
asosiy zanjirlarida xar xil
elementlarning atomlari buladi.
Poliasetallar
– SN
2
– O – SN
2
– O – SN
2
– O – SN
2
– O – SN
2
– O –
poliformaldegid
Poliefirlar
–OSN
2
–SN
2
–O– S –S
6
N
4
– C–O– SN
2
– SN
2
–O– S –
S
6
N
4
–C–O –
|| || || ||
O O O O
polietilentereftalat
Poliamidlar (polipeptidlar)
-NN - SN - SO - NN - SN - SO-NH - CH-CO-
| | |
R R R
oksillar
Kelib chikishiga kura klassifikatsiyalash.
1.Tabiiy tolali materiallar-jun, tabiiy ipak, paxta, lub tolalar(zigir, kanop, jut va
boshkalar)
2.Sun’iy tolali materiallar-tabiiy xom ashyo(usimlik
va xayvonlardan
olinadigan)ni ximiyaviy kayta ishlab tegishli polimerlarni ajratib va tozalab xosil
kilinadi(sellyuloza,oksillar)
3.Sintetik tolali materiallar turli kuyi molekulyar birikmalardan (monomerlardan)
polimerlarni sintez kilish yuli bilan xosil kilinadi. Bundan tashkari polimerlar
ximiyaviy tuzilishiga kura: organik, anorganik va elementorganik polimerlarga
ajratiladi.Organik polimerlarda makromolekulaning asosiy zanjirida uglerod
atomlari (shuningdek, kislorod, azot va oltingugurt atomlari xam) bulishi mumkin.
Anorganik polimerlar asosiy zanjiri ugleroddan boshka elementlarning atomlaridan
tuzilgan buladi. Element organik polimerlarda esa
makromolekula tuzilishini
uglerod atomlari bilan birgalikda anorganik element atomlarining gruppalari
tashkil kiladi.
Ma’lumki tolali materiallarning kompleks struktura-mexanik xossalari: a)Urtacha
polimerlanish
darajasi
b)polidispersligi,
v)polimerning
ximiyaviy
tuzilishi,g)ximiyaviy tarkibning bir xilligi, d)makromolekulalarning ikkilamchi
strukturasi bilan belgilanadi. Shuning uchun molekulyar massani va
makromolekulalarning egiluvchanligini aniklash usullarini ,
tola xosil kiluvchi
polimerlarni sintez kilishda va polimeranologik uzgarishlarda ximiyaviy
reaksiyalarni xamda struktura xosil kilish jarayonlarini ketma ket kurib chikish
maksadga muvofikdir.
Polimerlarning molekulyar massasi va polidispersligi.
Molekulyar massa polimerlar uchun eng muxim konstanta bulib, xar bir
yukori molekulyar birikmaga tula xarakteristika berish uchun zarurdir
.Polimerlarni kayta ishlash va ulardan olingan
tayyor maxsulotni ishlatish
jarayonida vaktida sodir buluvchi uzgarishlarni molekulyar massa orkali aniklash
mumkin. Molekulyar massa moddaning okuvchanlik xarorati chegarasi, bukish va
eruvchanlik kabi xossalarni belgilaydi. Molekulyar massaning kiymati
polimerlarning mexanik xossalariga jumladan pishikligi,
deformatsiyalanishi va
elastikligiga katta ta’sir kursatadi. Past molekulyar birikmalarning molekulyar
massa xakidagi oddiy va anik tushunchalar yukori molekulyar birikmalarda
murakkablashadi. Chunki bu moddalar uziga xos xossalarga,jumladan
polidisperslikka ega. Polidisperslikni urganish katta nazariy va amaliy axamiyatga
ega. Polidisperslik polimerlanish yoki polikondensatlanish
reaksiyalari
mexanizmiga,unining tugalanishiga, polimerlarning kayta ishlanish usuliga ,uning
destruksiyasiga va eskirishiga boglik.
Polidisperslik tajribada polimerlarning fraksiyalarga ajratib aniklanadi.
Fraksiyalarga ajratish ikki tipga bulinadi: preparativ fraksiyalash,bunda
fraksiyalar ajratib olinib ularning xossalari tekshiriladi. Analitik fraksiyalash,
aloxida fraksiyalar ajratib olinmay turib taksimlanish egri chizigi olinadi.
Fraksiyalab chuktirish,
fraksiyalab eritish, fraksiyalab taksimlash va boshkalar
preparativ fraksiyalash deyiladi. Turbodimetrik titrlash, ultra-sentrafugada
sedimentatsion muvozanatni aniklash ,nur tarkalishini
urganish kabilar analitik
fratsiyalashning eng muxim usullari xisoblanadi. Polimerlarning polidispersligi
odatda grafik shaklida beriladi.
