25
Dilatometrik va bimetalli termometrlarning ishlash prinsipi harorat o‟zgarishida
qattiq jism chiziqli miqdorining o‟zgarishiga asoslangan.
Qattiq jism chiziqli
miqdorining o‟zgarishi formulasi quyidagicha ifodalanadi:
l
t
= l
0
(1 +
2
t)
(4.3)
l
t
– t haroratda qattiq jism o‟zunligi; l
0
– shu jismning 0
0
C
dagi o‟zunligi; 2 – o‟rtacha
chiziqli kengayish koeffitsienti.
4.2–rasmda dilatometrik termometrning to‟zilish sxemasi keltirilgan.
Bu asbobda sezgir element sifatida
katta chiziqli
kengayish koeffitsientiga
ega bo‟lgan materialdan (jez va mis)
tayyorlangan naycha 2 qo‟llanilgan.
Korpus 3 ga kavsharlangan naycha ichida
sterjen 1 joylashgan. Sterjen chiziqli
kengayish koeffitsienti kichik bo‟lgan
material (masalan, invar) dan ishlangan.
O‟lchanayotgan muhit harorati kutarilishi
bilan naycha 2 o‟zayadi. Bu hol sterjen 1
ning sinishiga olib keladi. Shunda prujina
3 shayn 4
ning bush tomonini pastga
tushiradi, o‟z navbatida u tortqi 8 va tishli
sektor 7 orqali strelka 6 va uning uqi
atrofida aylantiradi. Strelka esa shkala 5
da o‟lchanayotgan
harorat qiymatini
ko‟rsatadi.
Dilatometrik
termometrlar
suyuqliklar haroratini o‟lchashda hamda
haroratni ma„lum
darajada avtomatik
ravishda
saqlash
uchun
va
signalizatsiyada qo‟llaniladi. Dilatometrik
termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik ta„sirida chiqariladi, ularning yuqorigi o‟lchash
chegarasi 500 (S gacha. 150 (S dan oshmagan haroratlar uchun naycha jezdan, sterjen
esa
invardan ishlanadi, undan yuqori haroratlar uchun naycha zanglamas pulatdan,
sterjen esa kvartsdan ishlanadi.
Afzalliklari:
ishonchliligi
va
sezgirligi
yuqori.
Kamchiliklari:
asbob
o‟lchamlarining
kattaligi, haroratning bir nuqtada emas, balki hajmda o‟lchanishi,
Issiqlik inertsiyasining kattaligi, ko‟rsatkichlarni masofaga o‟zatish mumkin emas.
