22
MPTSH-68 nima?
9. Termodinamik, Xalqaro amaliy va Farengeyt shkalalari o‟rtasidagi
munosabatni tushuntiring.
10.Kengayish termometrlari deb nimaga aytiladi?
11.Manometrik termometrlar deb nimaga aytiladi?
12.Termoelektr termometrlar deb nimaga aytiladi?
13. Qarshilik termometrlari deb nimaga aytiladi?
14.Nurlanish termometrlari deb nimaga aytiladi?
4–ma„ruza: KЕNGAYISH TЕRMOMЕTRLARI.
Reja:
4.1.Suyuqlikli
shisha termometrlar
4.2.Dilatometrik termometrlar
4.3.Bimetalli termometrlar.
Tayanch iboralar: Termometrik moddalar, kengayish termometrlari,
dilatometrik va bimetall termometrlar.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6.
4.1.Suyuqlikli shisha termometrlar
Harorat o‟zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmi yoxud chiziqli
o‟lchamlarining o‟zgarishiga
asoslangan termometrlar kengayish termometrlari deb
ataladi. Kengayish termometrlari suyuqlikli, dilatometrik va bimetalli termometrlarga
bo‟linadi.
Suyuqlikli shisha termometrlar –200
С dan +750
С gacha oraliqdagi haroratni
o‟lchash uchun ishlatiladi. Shisha termometrlarning
ishlatilish usuli sodda, aniqligi
etarli darajada yuqori va arzon bo‟lganligi sababli laboratoriya
va sanoatda keng
tarqalgan.
Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga o‟rnatilgan
termometr suyuqligining hajmi harorat kutarilishi yoki pasayishida o‟zgarishiga
asoslangan. Shisha termometrlarning suyuqligi sifatida simob, toluol,
etil spirti,
kerosin, petroley efir, pentan va boshqalar ishlatiladi. Ularning qo‟llanish chegaralari
4.1–jadvalda ko‟rsatilgan.
Suyuqlikli (shisha) termometrlar orasida eng ko‟p tarqalgani simobli
termometrlardir.
Simob kengayish koeffitsientining kichikligi termometriya
nuqtai nazaridan
uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning Issiqlikdan kengayishi hajmiy kengayish
koeffitsienti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsient quyidagi formula orqali aniqlanadi:
23
1
2
0
1
2
2
1
t
t
v
v
v
t
t
t
t
, 1/град,
(4.1)
bu erda
1
t
v
va
2
t
v
- suyuqlikning t
1
va t
2
haroratlardagi hajmi; v
0
– shu suyuqlikning 0
С
dagi hajmi;
koeffitsient qancha katta bo‟lsa, hajmiy kengayish haroratining 1
С ga
o‟zgarishiga shuncha ko‟proq moslashadi. Texnikada qo‟llaniladigan
suyuqlikli
shisha termometrlar quyidagi turlarga bo‟linadi:
1.Ko‟rsatishlariga
to‟zatish
kiritilmaydigan
termometrlar:
a)
simobli
termometrlar (- 35 dan + 600С
gacha); b) organik suyuqlikli termometrlar (- 200
dan + 200
С gacha).
2.Ko‟rsatishlariga pasportga binoan to‟zatish kiritiladigan termometrlar: a)
aniqlik darajasi yuqori simobli termometrlar (- 35 dan + 600
С gacha); b) aniq
o‟lchovlarga mo‟ljallangan simobli termometrlar (0 dan + 500
С gacha); v) organik
suyuqlikli termometrlar (- 80 dan + 100
С gacha).
