75
23-MAVZU: ELEKTR YURITMANI KOORDINATALARINI
ROSTLASH USULLARI
Reja:
1.
Elektr yuritma koordinatalarini rostlashni asosiy ko`rsatkichlari.
2.
O`zgarmas tok dvigatellarini tezligini rostlash usullari.
3.
O`zgaruvchan tok dvigatellarini tezligini rostlash usullari.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishda o`zgaruvchan tezlikda ishlaydigan va mexanizmlar ko`p
uchraydi. Bunday mashina va mexanizmlarda tezlikni rostlash
evaziga yuqori ish unumiga
hamda talab darajasidagi ish sifatiga erishiladi. Tezlikni rostlash mexanik va elektrik usullar
bilan amalgam oshriladi. Lekin elektrik usul qo`llanilganda ishchi mashina kinematikasi
soddalashadi, texnik iqtisodiy ko`rsatkichlari yaxshilanadi.
Tezlikni rostlash uchun u yoki bu usulni tanlash barcha
usullarni texnik iqtisodiy
ko`rsatkichlarini taqqoslash orqali bajariladi.
Elektr yuritmani tezligini rostlashni turli usullarini xarakterlovchi asosiy ko`rsatkichlarga
quyidagilar kiradi:
1) Rostlash chegarasi;
2) Tekislik;
3) Iqtisodit ko`rsatkich;
4) O`rnatilgan tezlikda turg`un
ishlay olish;
5) Turli tezliklardagi yuklama.
Rostlash chegarasi maksimal va minimal aylanishlar tezliklari nisbatan orqali topiladi, yani
min
max
/
D
.
Rostlash tekisligi ikki qo`shni tezliklar nisbati orqali xarakterlanadi:
1
i
i
K
tek
Rostlash iqtisodiy ko`rsatkichlari capital va ishlatish sarflari miqdori bilan baholanadi.
O`rnatilgan tezlikda turg`un ishlay olish rostlash xarakteristikasini kattaligi bilan belgilanadi.
Turli tezliklarda yuklama dvigatel tokini miqdori bilan aniqlanadi.
1.Parallel qo`zg`otishli o`zgarmas tok dvigatelini aylanish tezligini rostlash.
Parallel qo`zg`otishli dvigatelni tezlik xarakteristikasi tenglamasidan kelib chiqadiki, uni
tezligini o`zgartirishni (rostlashni) uchta usuli mavjud ekan:
a) Yakor zabjiridagi
qarshilikni rostlash;
b) Dvigatel qo`zg`atish tokini o`zgartirib rostlash`
c) Dvigatelga qo`yilgan kuchlanishni o`zgartirib rostlash.
Parallel qo`zg`atishli dvigatelni elektr sxemasi 1-rasmda ko`rsatilgan.
1-rasm. Parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok dvigatelini elektr sxemasi.
Parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok dvigatelini yakor zanjiriga qarshiliklar kiritilganda uni
mexanik xarakteristikalari 2-rasmda ko`rsatilgan.
76
2-rasm. Parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok dvigatelini yakor zanjiriga qarshiliklar
kiritilganidan so`ng mexanik xarakteristikalari. 1-tabiiy xarakteristika
0
Rsoz
2.3 qarshiliklar kiritilgandagi xarakteristikalar
s
M
ishchi mashina qarshilik momenti; 1,2,3,-
har hil qarshiliklardagi mexanik xarakteristikadir.
Magnit oqimini o`zgartirish (qo`zga`tish toki orqali) orqali dvigatel tezligi o`zgartirilsa 3-
rasmdagi mexanik xarakteristikalar olinadi.
3-rasm. Parallel qo`zg`atishli dvigatel tezligini oqim orqali o`zgartirilgandagi
mexanik
xarakteristikalari.
Elektrodvigatelga qo`yilgan kuchlanishni o`zgartirish orqali tezlik rostlashdagi mexanik
xarakteristikalar 4-rasmda ko`rsatilgan.
4-rasm. Parallel qo`zg`atishli dvigatel tezligini tarmoq kuchlanishi orqali o`zgartirilganda
mexanik harakteristikalar.
Asinxron elektrodvigatellarni tezligini sozlash usullari.
Asinxron dvigatellarni tezligini rostlash usullarini o`rganishda quyidagi formuladan
foydalanamiz:
)
1
(
60
s
P
f
n
bu erda
f - tok
chastotasi,
P -juft qutblar soni;
S
- sirpanish koeffisienti;
0
n - magnit maydonni
aylanishlar soni;
n -rotorni aylanishlar soni.
77
Quyidagi formuladan ko`rinib turibdiki, asinxron dvigatellarini aylanish sonini o`zgartirish
uchun tok chastotasini, juft qutblar sonini o`zgartirish, hamda rotor zanjiriga qo`shimcha
qarshilik kiritish kerak.
Tok chastotasi o`zgarganda dvigatel mexanik xarakteristikasini quyidagi ko`rinishga ega
bi`ladi (5-rasm).
5-rasm. Asinxron elektrodvigatelni turli tok chastotalaridagi mexanik xarakteristikalari.
Asinxron elektrodvigatel stator cho`lg`amidagi qutblar soni o`zgarganda tezlik qog`onali
o`zgaradi (6-rasm).
6-rasm.
Asinxron
elektrodvigatelni
juft
qutblar
soni
o`zgargandagi
mexanik
varakteristikalari.
Rotor zanjiriga aktiv qarshilik kiritib tezlikni rostlash faza rotorli asinxron dvigatellar uchun
qo`llanadi. Rotor zanjiriga qarshilik kiritilganda dvigatel
sirpanish koeffsienti oshadi, natijada
jadak tezlik kamayadi (7-rasm).
78
7-rasm. Rotor cho`lg`amiga aktiv qarshilik kiritib tezlikni rostlash.
8-rasm. Faza rotorli asinxron dvigatelbi mexanik xarakteristikalari:
s
M
-qarshilik momenti.
Asinxron dvigatel tezligini rostlashni boshqa usullari ham mavjud, yani ularni maxsusu talab
qo`yilgan sharoitlardagina qo`llaniladi. Bunday usullar bilan adabiyotlar orqali tanishish
mumkin.
