proeksiyalash usullari bo`yicha yetarli tajriba to`plandi. Ammo bu usullar tarqoq bo`lib, yaxlit
nazariyaga birlashtirilmagan edi. Fransuz geometrigi Gaspar Monj (1746-1818) o`zining 14
“Geometriya deseriptiva” (“Chizma geometriya”) asarida tasvirlash usullari
soxasidagi bilimlarini
umumlashtirdi va sistemaga soldi. U bu bilan chizma geometriyaga fan sifatida asos soldi. Rossiyada
chizma geometriya 1810-yildan Peterburg muhandislari qorpusi instituti (xozirgi Peterburg temir
yo`llari transporti inctituti) da fransuz tilida o`qila boshladi. Fani o`qitish uchun
Gaspar Monj
ning
shogirdi K.Pote taklif qilindi. Keyinchalik Potening yordamchisi Ya. A Pote taklif qilindi. Keyinchalik
Potening yordamchisi Ya. A.Sevfstiyanov (1796-1846) chizma geometriyadan rus tilida ma`lumotlar
uqiyi boshladi. 1821-yilda u «Chizma geometriya asoslari» kursini nashir etdi. Bu rus tilidagi birinchi
orginal darslik bulib, uz davrida evropada ushbu fan buyicha yozilgan kitoblardan ancha ustun turardi.
Ya. A.Sevfstiyanovga 1824- yildaruslardan birinchi proftccorlik unvoni berildi. Professor V. I.
Kurdyumovning (1853-1904) ishlari uning nazariy jixatdan chuqurligi, ilmiy asoslarining izchilligi bilan
ajralib turadi. Uning 1886-1919 tasvir usullariga yangicha qarashlarini ilgari surdi. Texnika fanlari
doktori, professor N.A. Rinin (1877-1943) tasvirlash usullari soxasidagi juda ko`p
ilmiy ishlar
muallifidir. Uning fanning barcha bo`limlari qamrab oluvchi “Chizma geometriya”, “Aksonametriya”,
“Sonlar bilan belgilangan proeksiyalar”, “Proeksiya”, “Chiziqli perspektiva elementlari” kabi mashhur
darsliklardan tashqari, ko’pgina ilmiy-tadqiqot harakteridagi ishlari ma‟lum. D. I. Kargin (1880-1949)
chizma geometriya va muhandislik grafikasi faniga katta xissa qo`shgan olim bo`lib, rafik xisoblashlar
va yasashlarini aniq bararish bo`yicha ilmiy ishlar olib boragan. D. I.kargin grafika bo`yicha birinchi fan
doktoridir. Professor M.Y. Gromov (1884-1963) ilmiy ishlarining asosiy yo`nalishi egri chiziqlar va
sirtlarining xosil bo`lish nazariyasini bo`yitishdan iborat. U sobiq ittifoqdan birinchilar qatorida
“Chizma geometriyada egri chiziqlar va sirtlarning 15 kinematik asoslar” mavzusida doktorlik
dissertasiyasini himoya qilgan. 1935-1941 yillarda M.Y. Gromov Toshkent to`qimachilik
va yangi
sanoat instituti “Chizma geometriya va chizmachlik” kafedrasiga raxbarlik qildi. Shu davrda u
ilmiymetodik ishlarini rivojlanib, 1937-yilda “Proeksion chizmachilik bo`yicha masalalar to`plami”
o`quv qo`llanmasi yaratdi. Olim 1941-1945 yillarda hazirgi Toshkent irrigasiya va memorchilik instituti
ma’ruzalar o`qidi. Fizika-matematika fanlari doktori, professor N.F. Chetveruxin (1891-1947)
sovet
davrining eng mashhur muhandislik grafikasi ekspert kompozitsiyasining raisi bo`lgan.
N.F.Chetveruxinning “Shartli tasvirlash nazariyasi” asari tasvirlash nazariyasi qo`shilgan ulkan xissa
bo`ldi. Bundan tashqari olimning “Geometrik yasashlarining usullari” nomi darsliklar muallifidir.
Professor V.O.Gordan (1892-1971) chizma geometriya va muhandislik grafikasi o`qitish bo`yicha yetuk
mutaxassis bo`lib, uning umumta‟lim maktablari uchun chizmachilik darsligi bir necha yillar mobaynida
millionlab o`quvchilar uchun zarur qo`llanma vazifasini o`tab kelgan. 1941-1945-yillarda Gordan
Toshkent to`qimachilki va yebgil sanoat instituti “Chizma geometriya va chizmachilik” kafedrasiga
raxbarlik qildi. Shu yillarda u “Chizma geometriyakursi” kitobini yozib tugatdi. Xozirgi kunda bu kitib
24 marat nashr qilinib, Rossiya oily texnika o`quv yurtlari uchun asosiy klassik darslik hisoblanadi.
Texnika fanlari doktori, professor A.I. Dobryakovning (1895-1947) “Chizma geometrik kurslari” ancha
mukammal darslik
hisoblanib, arxektekturaqurilish ixtisosligidagi oily o`quv yurtlariga mo`jallangan.
Olimning “Chizma geometriya masalalar to`plami” ushbu kitobning mantiqiy davomidir.
A.I.Dobryakov tomonidan persepektiva va soyalar nazariyasining o`ta muhim masalalari ishlab chiqilib,
natijada yangi teoremalar tariflab berdi. 16 1.2. Chizma geometriya fanining o`rta osiyoda rivojlanishi.
O`rta Osiyoda chizma geometriyaga oid ilk ma‟lumotlar IX-XI asarlarda yashab o`tgan qomusiy olimlar
Muxammad al-Xorazmiy
(789-850), Abu Ali ibn Sino (980-1037) va boshqalarning
“Geometriya”,
“Geodeziya”, “Astronomiya” kabi asallarida keltirilgan Temuriy
davrida
Movarounnaxp xududida
muxtasham binolar, masjid va madrasalar qad
ko`tardi. Barpo etilgan binolar albatta, aniq chizmalar
asosida ko`rilgan. Chizmalar esa maxsus chizmachilik asboblari vosetasida
bajarilganligi haqida
ko`pgina ma’lumotlar bor. Professor S.M.Kolotovichning (1885-1965) tasvirlash usullarini
rivojlantirish soxasidagi xizmatlari alohida o`rin tutadi.
