1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz (public
relations) va siyosatni (politics) qo‘shib, oldingi 4 «P» ni 6 “P” ga kengaytirib ko‘rsatdi.
4 “P” modelini qo‘llanishini cheklanganligiga qaramasdan, marketing nazariyasini
shakllanishi va amaliyotini rivojlanishida ilg‘or rol o‘ynaydi.
Marketing kompleksi – bozorga ta’sir etish choralari
va amaliy qurollar sifatida
yig‘indisi bozor holatiga firmani moslashuvidir. YAxshi marketing kompleksi firmani
bozorda yaxshi pozitsiyani egallashga olib keladi. marketing kompleksi konsepsiyasi Neyl
Borden tomonidan 1964 yilda taklif etilgan.
Klassik marketing kompleksi 4 ta elementni o‘z ichiga oladi va 4P modeli nomi bilan
yuradi.
• tovar (product);
• narx (price);
• sotish yoki tovar harakati (place);
• siljitish yoki kommunikatsiyalar (promotion).
Biroq firmaning marketing faoliyatiga bunday qarash ma’lum darajada cheklangan
hisoblanadi: u ko‘proq iste’molchiga nisbatan tovarga mo‘ljallangan.
SHuning uchun 1980 yillarda marketing kompleksi 2 ta elementga ko‘paydi va 6
Pdeb nomlandi.
6 P modeli tarkibiga quyidagilar kiradi
1
:
• tovar (product);
• narx (price);
• sotish yoki tovar harakati (place);
• siljitish yoki kommunikatsiyalar (promotion).
• xodimlar
• harakat tarzi.
YAngi modelda asosiy e’tibor marketing faoliyatini strategik jihatiga qaratilgandir.
Biroq XX asr oxirlarida ichki va tashqi iste’molchilar konsepsiyasini paydo bo‘lgandan
keyin avvalgi modelni yangidan kengaytirish haqida axborot paydo bo‘ldi. 1999 yilda Djon
Baller 10 P modelini nashr qildi.
Djon Baller yangi kengaytirilgan marketing kompleksini korporativ marketing –
miks deb ataladi.
10 P modeli quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
1. philosophy – tashkiliy falsafasi-g‘oyasi;
2. personality – zaruriy korxona falsafasini qo‘llab-quvvatlovchi personal;
3. people – insonlar;
4. products – tovarlar;
5. prices – narxlar;
6. place – o‘rin-joy;
7. promotion – siljitish;
8. performance – korxona faoliyatini baholash-bajarish;
9. perseption – his-tuyg‘u;
10. positioning – pozitsiyalashtirish.
Marketing-miks keng qo‘llanadigan shaklda 4 ta marketing submiksini o‘z
ichiga
oladi. Bular quyidagilar: tovar miksi, shartnoma miksi,
kommunikativ miks, taqsimot
miksi. Tovar miksi tovar siyosatini shakllantiradi, tovar bilan bog‘liq bo‘lgan
chora-
tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Bu chora-tadbirlar: dizayn, uni bezatilishi, mahsulot sifati,
o‘rovi, xaridorlrga xizmat ko‘rsatish, kafolat xizmati siyosati, tovar diversifikatsiyasi,
assortiment siyosati va hokazo.
SHartnoma siyosati tovarni oldi-sotdi akti shartlari kelishuvini va bitim ko‘rinishida
ularni rasmylashtirishni amalga oshiradi. Bunday chora-tadbirlariga: narx siyosati, ustama
va chegirma tizimi, tovar etkazib berish va uni to‘lov shartlari, shuningdek kredit siyosati
kiradi.
Taqsimot siyosati tovarni tayyorlanish joyidan oluvchiga etkazib berishni amalga
oshiradi. Bu siyosat sotish kanalini
asoslash va tahlil qilish, marketing-logistika, savdo
siyosati,
sotish vositalari siyosati, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish siyosati.
Iste’molchilar va bozorlarni joylashuvi siyosati, etkazib berish siyosati,
tayyor
mahsulotlarni omborlarga joylashtirish siyosati va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Kommunikativ siyosatni vazifasi xaridor ehtiyojini qondirish va foyda olish
maqsadida talabni shakllantirish va tovar va xizmatni siljitish bo‘yicha muqobil va
samarali faoliyatni ta’minlash uchun marketing tizimini barcha ob’ektlarini korxona –
mahsulot tayyorlovchilar bilan o‘zaro harakatini tashkil etishdan iboratdir.
