„arakatini barqarormasligi xaqidagi xulosani qilish mumkindir.O„tkazilgan taxlil shuni aniqlaydiki, turun „arakatni
barqarorligining zaruriy va etarli sharti qilib tezlikni oshishi va bundan xosil bo„ladigan dinamik momentni
ishoralarining qarama-qarshiligini olish mumkin, yaoni
M
din
/
< 0
Xarakatning
barqarorligi
yoki
barqarormasligini
dvigatel
va
ishchi
mexanizmlarining
mexanik
xarakteristikalarini bikrligi orqali xam aniqlash mumkin. Bunda EYU ni barqaror ishlash sharti quyidagi ko„rinishda
bo„ladi
-
s
< 0 yoki
<
s
Dinamik momentning o‘zgarmas qiymatida elektr yuritmada kechadigan noturg‘un xarakat.
EYUning
turg‘unmas harakati, dvigatel va yuklama momentlari bir - biridan farqlanganda, yaoni
M
M
s
bo„lganda ro„y beradi. Bu xolda dinamik moment nolga tenglashmaydi va harakat tezligining ortishi yoki kamayishi
sodir bo„ladi.
EYu dagi turg„unmas harakatni o„ziga xos ko„rinishlari - bu dvigatelni ishga tushirish, to„xtatish va teskari
aylantirish, shuningdek uni bir tezlik qiymatidan boshqasiga o„tishidir (tezlikni rostlash).
Turg„unmas harakat, EYu ning biror - bir ko„rsatkichli turg„un rejimidan boshqa ko„rsatkichli turg„un rejimiga
o„tishiga mos tushadi. Shu sababli, turunmas harakat
o‘tish jarayoni yoki
o‘tkinch rejim xam deb ataladi.
Turunmas harakatni ko„rib chiqishdan asosiy maqsad, EYu dagi mexanik o„zgaruvchilar (koordinatalar) - dvigatel
momenti, tezligi va valining burilish burchagini vaqt bilan bolanishini topishdir, yaoni
M(t),
(t) va
(
t). Bu
bolanishlar harakat tenglamasini yechish orqali olinadi.
Umumiy xolda, dvigatel va ishchi mexanizmining momentini, bapzida esa inersiya momenti xam vaqt,
tezlik va o„rin joyining funksiyasi bo„lishi mumkin. O„tish jarayonlarini mumkin bo„lgan xar xil ko„rinishlaridan,
EYu larda ko„p uchrab turadigan, yaoni dvigatel va ishchi mexanizm-ning momentini, shuning uchun dinamik
momentni xam tezlik funksiyasi bo„lgan xolatini ko„rib chiqamiz. Bunday o„tish jarayonlarini shartli ravishda uch
guruxga ajratish mumkin: o„zgarmas dinamik momentdagi, tezlikka nisbatan chiziqli bolanishdagi dinamik
momentdagi va ixtiyoriy dinamik momentdagi.
Bir massali sistemaning o„zgarmas va noldan farq qiluvchi dinamik momentdagi turunmas harakatni ko„rib
chiqamiz. Bu harakat shunday xolda yuzaga keladiki, bunda dvigatel va ish mexanizmning mexanik
xarakteristikalari bir-biriga parallel bo„ladi, (misol uchun, 5.4,a-rasmda ko„rsatilgandek vertikal bo„ylab
o„tkazilganda).
EYu koordinatalarini vaqt bo„yicha o„zgarishning qidirilayotgan bolanishlari asosiy harakat tenglamasini
yechish (integrallash) yo„li orqali topiladi.
Ko„rib chiqilayotgan xolda u, bo„linadigan o„zgaruvchilarli differensial tenglamalar sinfiga tegishli bo„ladi:
d
= [(
M - M
s
)/
J]
dt
Bundan,
M=M
s
=const ekanligini xisobga olgan xolda, topamiz
= [(M - M
s
) / J] t + C
3.8-rasm. Dvigatel va ijro organining momentlari o„zgarmas bo„lgandagi o„tish jarayonlari.
Integrallash doimiysi S quyidagi boshlanich shartlardan aniqlanadi: t=0 bo„lganda
=
b
, shuning uchun bu
yerda
S =
b
. Shuning uchun
=[(M - M
c
) / J] t +
b
,
bundan ko„rish mumkinki, M
din
=M - M
c
= const bo„lganda, tezlik vaqtning chiziqli funksiyasidir. U,
M - M
c
>0
bo„lganda oshib boradi va
M - M
c
<0 da esa kamayadi. 5.4,b rasmda
(t) tezlikni
M -M
c
>0 bo„lgandagi o„zgarish
jarayoni ko„rsatilgan.
O„tish jarayonining davomiyligi
t
uj
, yaoni tezlikni boshlanich
b
dan oxirgi
ox
qiymatigacha o„zgarish
vaqtini dan,
t=t
uj
va
=
ox
larni almashtirib qo„yish yo„li bilan topamiz
t
uj
=J (
-
b
) / (M - M
s
)
