J inersiya momentiga ega bo„lgan va
burchak tezligi bilan aylanib turgan jism uchun esa, kinetik energiya
zaxirasi
A = J
2
/ 2
Siltash momentidan
GD
2
inersiya momentiga
J o„tish quyidagi formula orqali amalga oshiriladi.
J=mr
2
=(G/g) (D/2)
2
= GD
2
/4g,
bunda
G va
m - tegishli
oirlik kuchi va massa, kG ;
g-erkin tushish tezlanishi, 9, 8 m/s
2
;
r va
D - tegishli
elektr
yuritmadagi „arakatlanuvchi qismlarning inersiya radiusi
va diametri, m.
Dinamik moment mexanizmning „arakatdagi massalari tufayli yiilgan kinetik energiyani aniqlaydi.
Aylanayotgan massalarning, elektr yuritmani tezlanishi natijasida olayotgan yoki uning to„xtatilishi
natijasida
berayotgan quvvati
R
din
= dA/dt = J
(d
/dt)
Ifodani
bo„lish orqali, dinamik moment
uchun ifoda olinadi
M
din
= P
din
/
= J(d
/dt)
Dinamik moment, elektr yuritma „arakatini tezlashishi yoki sekinlashishi natijasida xosil bo„ladi va taosir qiladi.
Burchak tezligining o„zgarishi xam shu moment xisobiga amalga oshiriladi. Elektr yuritma turli
rejimlarda
ishlashi mumkin. U, dvigatelni ishga tushirishda yoki yuklama kamayganda tezlanadi; dvigatel to„xtatilganda yoki
teskari aylantirilganda esa sekinlashadi. Bunday rejimlarda, elektr yuritmaning xolati, uning mexanik qismida
ishtirok etuvchi kuch va momentlarga boliqdir. Agar, EYU ning ishlash jarayonida, burchak tezligi o„zgarmas
bo„lsa, unda dvigatel xosil qiluvchi moment yuklama momentiga teng bo„ladi
M = M
s
yoki
M - M
s
= 0
O„zgaruvchan burchak tezligida (oshirilganda yoki kamaytirilganda) dinamik moment
M
din
xosil bo„ladi va
tenglama uchinchi apzo bilan to„ldiriladi
M - M
s
= M
din
yoki
M - M
s
= Jd
/dt
Bu tenglama elektr yuritmaning asosiy harakat tenglamasi deyiladi.
Tenglamadan ko„rinadiki, dvigatelning aylanish momenti
M, mexanizmda sodir bo„ladigan qarshilik momenti
M
s
va yuritma qismlarida xosil bo„ladigan dinamik moment
M
din
bilan muvozanatda bo„lishi kerak.(2.8) tenglamada,
jism massasi
m va unga mos ravishda yuritma inersiya momenti
J o„zgarmas kattaliklar xisoblangan, bu asosiy
ko„pchilik ish mexanizmlar uchun to„ridir.
YUritma „arakat tenglamasiga ko„ra:
-
agar
M > M
s
, d
/dt>0 bo„lsa, u xolda yuritmaning aylanish tezligi orta boshlaydi (yuritma
tezlashadi);
-
agar
M < M
c
, d
/dt <0 bo„lsa, dvigatel yuklamasi ko„paya boshlaganda yuritma tezligi
kamaya boshlaydi (yuritma sekinlashadi);
-
agar
M = M
s
, d
/dt = 0, u xolda yuritma tekis „arakat bilan turun tezlikda aylanadi yoki
qo„zalmas xolatda bo„ladi (yuritmaning turun rejimi,
= const).
EYU dagi jarayonlarni o„rganishda qulaylik yaratish maqsadida, dvigatelni aylantiruvchi momenti yuritma
„arakati tomon yo„nalgan bo„lsa, uni musbat (dvigatel rejimi), aks xolda esa manfiy (generator rejimi) deb qabul
qilinadi. Qarshilik momenti
M
s
oldidagi manfiy ishora, bu momentni yuritma „arakatiga nisbatan teskari
yo„nalganligini ko„rsatadi, bu yuk ko„tarish, metall qirqish va shu kabi jarayonlarga taoluqlidir. YUk tushirishda esa
qarshilik momenti yuritma „arakati tomon yo„nalgani uchun, uning oldiga musbat ishora qo„yish kerak bo„ladi.
Tezlikning orta borishida
M
din
yuritma „arakatiga teskari yo„nalgan bo„lib, uning kamayishida esa „arakat
tomonga yo„nalgan bo„ladi. Dinamik momentning qiymati va ishorasi faqat dvigatel momenti
bilan qarshilik
momentini algebraik ayrimasiga ko„ra aniqlanadi. SHunday kilib, yuritmaning „arakat tenglamasini, umumiy xolda
quyidagicha ifodalash mumkin
M
M
s
= J d
/dt
Demak, 2.9 ifodadagi
M va
M
s
oldiga (+) yoki(-) ishorasining qo„ yilishi dvigatelning ish rejimi va yuklama
xarakteriga boliq bo„ladi.
