|
1-Mustaqil ish Toshkent 2023
|
| bet | 1/13 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 9.56 Mb. | | #98732 |
Bog'liq YS SOT Кур кор тех. презинтация, metalmas materiallar, YS SOT, Практический раздел, 3.Йиғилиш ўтказиш режа графиги (3), 2 5249007470927422278, 1-Mustaqil ta\'lim topshiriqlari, ta-lim-tizimida-innovatsion-texnologiyalardan-dars-jarayonida-foydalanish
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
PPR001-guruh talabasi
Yo‘ldoshev Sardor
Sotib olish tamoyillari fanidan
1-Mustaqil ish
Toshkent 2023
INTERNET TO`LOV TIZIMLARI, ULAR ORQALI TO`LOVLAR VA HARIDLARNI AMALGA OSHIRISH
Yurtimiz mustaqillikka erishganidan so’ng, mamlakatimiz miqiyosida elеktron to’lov tizimlari (ETT) birinchi bor bank tizimiga joriy etish ishlab chiqildi va uni joriy etish 1994 yil 18 martdagi Vazirlar Maxkamasining 146–sonli «Bank tizimini takomillashtirish va pul-krеdit muomalasini barqarorlashtirish chora- tadbirlari to’grisida»gi Nizom asosida amalga oshirila boshlagandi. Bank sohasidagi elеktron to’lovlar tizimi - bu qog’ozsiz tеxnologiyaga va markaziy bankning elеktron pochtasi vositalari bilan ma'lumotlarni uzatishga va qabul qilishga asoslangan umumdavlat to’lov tizimidir.
Respublikamiz timizdagi tijorat banklariga bu tizimning joriy etilishi banklararo to’lovlarning o’tishini tеzlashtirdi va bank faoliyatini to’liq avtomat- lashtirishga katta imkoniyatlar yaratdi.
Zamonaviy texnikalar, xususan kompyuter texnologiyalarini ishlab chiqarishga joriy etish muhimligini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov o’zinig “Yulsak ma’naviyat - engilmas kuch”,- asarida shunday ta’riflaydi: - “Bugun biz tez sur’atlar bilan o’zgarib boraytgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o’ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, sharhlovchi va jurnalistlar bu davrni turlicha ta’riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni og’irliksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda.
Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig’iz, shu qadar tezkorki, endi ilgaridek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo’q, deb beparvo qarab bo’lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.”[1].
Shuning uchun ham bitiruv malakaviy ishida hozirgi davrda dolzarb masalalardan biri bo’lgan tijorat banklari ma’lumotlar bazasi xavfzisligini
ta’minlovchi himoya vositalarini tahlil qilish va ishonchli himoyalash tizimlarni aniqlash vazifasi qo’yildi.
Masalaning qo’yilishi. Ishlab chiqarishga elеktron to’lov tizimilarining joriy etilishi undagi ma'lumotlarni ishonchli himoyalash zaruriyatini ham kеltirib chiqardi. Ushbu muammoni hal qilish uchun zamonaviy himoya vositalarni ishlatishga to’g’ri kеladi. Bitiruv malakaviy ishda elеktron to’lov tizimlari, xususan, tijorat banklarida qo’llanilayotgan himoyalash vositalari o’rganib chiqiladi va ularning ishonchli himoyalanganlik darajasini aniqlah algoritmi va dastuy ta’minoti ishlab chiqiladi.
Qo’yilayotgan masalaning dolzarbligi shundaki, bank sohasiga taalluqli bo’lgan barcha ma’lumotlar qiymati pul (naqd pullik yoki naqd pullarsiz) ma’lumotlariga aloqadordir. Ularning himoya va daxlsizligini ta’minlash esa har doim ham eng dolzarb masala bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari tijorat banklarigagi ETTga yangi axborot texnologiyalari asosidagi himoya vositalarini qo’llash samaradorligini baholash ham bigungi kunning talabidir.
Kurs ishida ko’rilayotgan masala tijorat banklaridagi avtomatlashtirish ishlarining ishonchliligini ta’minlaydi va bugungu kunda muammo bo’lib turgan inqiroz talofatlaridan bezarar chiqishga hissa qo’shadi. Inqirozdan chiqish muammosini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov o’zinig “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” asarida inqirozdan chiqishda kompyuter texnologiyalarinig o’rni buyk ekanligini alohida ta’kidlaydai, ya’ni - “Bugungi kunning eng dolzarb 6 masalasi – bu 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llarini izlashdan iborat.
Kurs ishining mazmuni. O’zbekiston Respublikasida elektron to’lov tizimlarining shakllanishi, elektron to’lov tizimlaridagi ma’lumotlar bazasida qo’llanilayotgan asosiy tushunchalar, hozirgi davrdagi ma’lumotlarni himoyalash vosita turlari, tijorat banklari elektron to’lov tizimlarida ma’lumotlar bazasini himoyalashni tashkillashtirish,elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasining himoyalanganlik darajasini aniqlash usullari, elektron to’lov tizimlari ma’lumotlardan foydalanish jarayonida rioya qilish lozim bo’lgan texnika xavfsizligi
kabi masalalar mazmuni bayon qilinadi. Kurs ishining xulosa qismida esa, olingan natijalar tahlil qilinadi va ularning ahamiyati ko’rsatiladi.
|
| |
