14-Mavzu: Asosiy uzatma. Differentsial va yarim o`qlar.
Reja.
1. Asosiy uzatmaning vazifasi, turlari.
2. Konussimon va gipoidli asosiy uzatmaning farqi va afzalliklari.
3. Asosiy uzatma konstruktsiyasi va tuzilishi va ishlashi jarayoni.
4. Differentsial va yarim o’qlarning vazifasi, turlari, tuzilishi.
5. Differentsial konstruktsiyaning ishlash jarayoni.
6. Yarim o’qlarning turlari, o’rnatilishi, ularning sxemasi.
7. Avtomobilning yurish qismining vazifasi, turlari, tuzilishi.
Tayanch so’z va iboralar. Asosiy uzatmaning vazifasi, turlari, konussimon va gipoidli asosiy uzatmaning farqi va afzalliklari, asosiy uzatma konstruktsiyasi va tuzilishi va ishlashi jarayoni. differentsial va yarim o’qlarning vazifasi, turlari, tuzilishi, differentsial konstruktsiyaning ishlash jarayoni, yarim o’qlarning turlari, o’rnatilishi, ularning sxemasi.
1. Asosiy uzatmaning vazifasi, turlari.
Asosiy uzatmaning vazifasi va turlari. Zamonaviy avtomobillarda o’lchamlari va massasi nisbatan katta bo’lmagan, tezyurarligi hisobiga yuqori quvvat xosil qiladigan dvigetellar qo’llanilmokda. Biroq shunga qaramay bu dvigatellar vallarida xosil bo’ladigan burovchi moment (agar bu momentni o’zgartirmasdan to’g’ridan-to’g’ri avtomobilning yetakchi g’ildiraklariga uzatilsa) avtomobilning turli yul sharoitlarida yura olishiga yetarli emas. Avtomobilning harakatlanishi uchun uning yetakchi g’ildiraklaridagi burovchi momentni oshirish qisman uzatmalar qutisi yordamida bajarilishini yuqorida aytib utilgan. Lekin, avtomobil ish mobaynida ko’p vaqt nisbatan katta tezlik bilan to’g’ri uzatmada harakatlanadi. Demak, to’g’ri uzatmada, dvigatel validagi burovchi moment o’zgarmasdan, ya’ni avtomobilning yura olishga yetarli bo’lmagan holda yetakchi g’ildiraklarga uzatilgan bo’lar edi. SHu sababli avtomobilning yetakchi g’ildiraklaridagi burovchi momentni (aylanishlar chastotasini kamaytirish xisobiga) zarur miqdorga oshirish uchun transmissiyaga asosiy uzatma kiritiladi.
Asosiy uzatma tishli g’ildiraklarining yetakchisi kichik diametrli yetaklanuvchisi esa, katta diametrli qilib yasalgani uchun yarim o’qlarning aylanishlar chastotasi (uzatish soni u ga qarab) kardan valning aylanishlar chastotasiga karaganda kam bo’ladi. Yarim o’qlarning va u bilan bog’liq bulgan yetakchi g’ildiraklarning aylanishlar chastatasi kardan val aylanishlar chastotasiga nisbatan kancha kam bo’lsa, ulardagi burovchi moment shuncha ko’p bo’ladi. Demak, yetakchi g’ildiraklardagi burovchi momentning, kardan valnikiga nisbatan, ortishi asosiy uzatmaning uzatish soniga bog’liq bo’ladi (12.1-rasm).
|
g)
|
12.1-rasm Yakka asosiy uzatmalar sxemasi:
a – konussimon; b – gipoidli; v – chervyakli; g – tsilindrik;
1 – uzatmalar qutisining yetaklanuvchi vali; 2 – asosiy uzatmaning tsilindrik shesternyasi; 3 – asosiy uzatmaningn tsilindrik tishli gildirag’i; 4 – differentsial; 5 - g’ildirakning yuritma vali
|
Asosiy uzatmaning uzatish soni asosan dvigatelning quvvatiga va tezyurarligiga shuningdek, avtomobilning massasi va kanday ishga mo’ljallanganligiga bog’liq bo’lib, u yuk avtomobillarida 6,5…9,0; yengil avtomobillarda esa 3,5…5,5 oralig’ida bo’ladi.
Asosiy uzatmalar, ilashishdagi tishli g’ildiraklarning soniga qarab yakka yoki qo’shaloq bulishi mumkin.
|
12.2-rasm. Qo’shaloq asosiy uzatmalarning turlari:
a-yaxlit joylashgan markaziy uzatma;
b-ikki qismga bo’lingan - ajratilgan uzatma;
1-tsilindrik g’ildirak uzatma; 2-konussimon markaziy uzatma.
|
Yakka uzatma bir juft tishli g’ildirakdan, qo’shaloq uzatma esa ikki juft tishli g’ildiraklardan iborat. Yakka uzatmalar o’z navbatida tsilindrik, kunussimon, gipoidli yoki chervyakli bo’lishi mumkin. (12.1-rasm) Qo’shaloq uzatmalar esa odatda bir juft kunussimon va bir juft tsilindrik tishli g’ildiraklardan tashkil topib, ular o’z navbatida ko’prik o’rtasida yaxlit joylashgan –markaziy uzatma (12.2-rasm, a) yoki ikki qisimga bo’lingan, ajratilgan uzatma (12.2-rasm,b) bo’lishi mumkin. Yakka uzatmalar ko’pincha yengil yoki o’rta yuk avtomobillarida qo’llaniladi. Dvigateli oldida va yetakchi ko’prigi orqada joylashgan kompanovkali avtomobillarda konusli yoki gipoidli uzatmalar ishlatiladi. Kompanovkasi old yuritmali bo’lgan yengil avtomobillarda (Neksiya, Tiko, VAZ-2108 ) tsilindrik uzatmalar qo’llanilmoqda.
|
