Olovga chidamli qotishmalardan (AЛ1, AЛ20, AЛ21) ichki yonuv
mashinalari porshenlari, bloklari, blok qopqoqlari tayyorlanadi. Bu qotishmalar
275..350
0
C haroratda o'z xususiyatlarini saqlagan holda ishlay oladi.Bunday
qotishmalar murakkab tarkibga ega, quyma strukturasi tarkibida (- qotishma bilan
bir
qatorda Al
2
Si Mg, Al
6
Si
3
Ni va alohida oraliq fazalar (S-faza) ham bo'ladi.
Quyma zagotovkalar toblanadi va eskirtiriladi (T7). Masalan, porshenlar
tayyorlash uchun qotishma toblanib, 290
0
C da eskirtiriladi. Natijada S- faza α -
qattiq eritmada erib, bir xil tarkibli strukturani hosil qiladi.
Olovga chidamli alyuminiy qotishmalari qo'shimcha ravishda Fe, Ti, Mn lar
bilan legirlansa, texnologik va mexanik xossalar yaxshilanadi (AL20, AL21).
Masalan, ana shunday murakkab legirlangan AЛ21 qotishmadan 300...350
0
C da
tashqi kuch ta'siri ostida uzoq muddat ishlay oladigan yirik va murakkab shakldagi
zagotovkalar tayyorlanadi. Ularni 525
0
C da eskirtiriladi (T7) mexanik xossalar
yana ham yaxshilanadi.
Alyuminiy konstruksiyalar
(alyuminievie konstruksi),
qurilishda asosiy materiali
alyuminiy qotishmalari yoki texnik alyuminiydan iborat bo’lgan konstruksiya va
buyumlar. Afzalligi: engil, mustaxkam, ko’pga chidamli, bezak uchun mosligi;
kamchiligi: bir xil mustahkamlikdagi birikmalar (ayniqsa, payvand birikmalar)
olishning
murakkabligi, alyuminiy qotishmalar elastiklik modulining pastligini
(po’latga nisbatan taxminan 3 marta) hisobga olish zarurligi. Alyuminiy
qonstruksiyalari tayyorlashda yupqa (1 mm dan kam) metall list va presslangan
yupqa devorli profillar ishlatiladi.
Alyuminiy qotishmalari (alyuminievie splavi)—
alyuminiy asosidagi mis, magniy,
rux, kremniy, marganes, litiy, kadmiy, sirkoniy, xrom va boshqaqo’shilmali
qotishmalar. Mexanik xossalari yuqori, zichligi kichik,
elektr va issiqlik
o’tkazuvchanligi yuqori, korroziyabardosh. Mashinasozlikning ko’p sohalarida,
qurilishda, ro’zg’or buyumlari ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ishlab chiqarish
usullariga qarab, alyuminiy qotishmalarini deformasiyalanadigan, quyma va termik
ishlanadigan xillarga ajratish mumkin. Ishlab chiqarilish va ishlatilish hajyicha qora
metallardan keyin ikkinchi o’rinda turadi. — ko’p qismi alyuminiydan iborat
qrtishmalar. Alyuminiy qotishmalari alyuminiyga Si, Si, Mg, Zn, Mn, Ni, Fe, Ti va
boshka elementlarni alohida-alohida yoki ma’lum kombinasiyada so’shib
suyuqlantirish yo’li bilan tayyorlanadi. A. s.ga legirlovchi elementlar sifatida Ni, Cr,
Sa va boshqalar, qotishma xossalarini yaxshilaydigan
elementlar sifatida esa oz
miqdorda Na, Be, Ti, Ce, Nb ham qo’shiladi. Bu elementlar fizik, knmyoviy va
mexanik xossalari xilma-xil alyuminiy qotishmalari hosil qilishga imkon beradi.
Aviasiya sanoatida alyuminiy qotishmalari ayniqsa, keng ishlatiladi,
chunki
alyuminiy qotishmalari engil bo’lishi bilan birga ancha puxta hamdir. Alyuminiy
qotishmalari deformasiyalanadigan va quyiladigan qotishmalar gruppasiga
bo’linadi. Deformasiyalanadigan alyuminiy qotishmalari har xil yarim fabrikatlar va
buyumlar tayyorlash uchun, quyiladigan alyuminiy qotishmalari esa,
xilma-xil
detallar quyish uchun ishlatiladi.
