3-rasm. Web ilovalar ishlash prinsipi.
VBScript tilining JavaScript tili bilan umumiy
qismlari bir nechta, jumladan u aynan
Microsoft Internet Explorer bilan ishlash va uning qo’llanish sohasini cheklay olish imkoniyatiga
ega. VBScript interpretatorli til hisoblanib, Microsoft ning Web-texnologiyalari bilan hamkorlikda
ishlay oladi, masalan ASP (Active Server Page). Shunga qaramay
VBScript mijoz tomonida
ishlovchi ssenariy hisoblanadi, ASP esa server tomonida ishlaydi.
Server tomonidagi ssenariylar. Server tomonida bajarilishi kerak bo’lgan ssenariylar
odatda sayt papkasining ichidagi maxsus papkaga joylashtiriladi. Foydalanuvchi so’roviga asosan
server bu ssenariyni bajaradi. Bajarilgan ssenariy natijasi web-serverga uzatiladi va undan so’ng
mijozga uzatiladi. Server tomonidagi ssenariylarni tashkil etish uchun odatda Perl, ASP, PHP, JSP
va SSI kabi til va texnologiyalardan foydalaniladi.
Perl interpretatorli tili. Perl tili Web-ilovalar yaratishda
eng ommabop tillardan biri
hisoblanadi. Matnlarni qidirish va tahrirlash, fayllar bilan qulay ishlay olish qoidalari bilan Perl tili
Internetning asosiy tillaridan biri bo’lib qoldi. Perl – interpretatorli til hisoblanadi, shu bois unda
yaratilgan ssenariylar ishlashi uchun server kompyuterda Perl-interpretator o’rnatilgan bo’lishi
kerak.
ASP (Active Server Pages). ASP-ma’lumotlar bazalari tashkil etish va ular bilan ishlash
vazifalarini bajarishga moslashuvchan, qulay vositadir. ASP vositalari server tomonida ishlaydi va
HTML-kod va ssenariylar kabi fayllarni qayta ishlaydi.
ASP texnologiyasi VBScript, Java va
JavaScript tillarini qo’llab quvvatlaydi. ASP-kod ixtiyoriy HTML-hujjatdan, shu bilan birga boshqa
ASP-hujjatdan chaqirilishi mumkin. ASP-kod joylashtirilgan Web-sahifalar
fayllari kengaytmasi
.asp bo’ladi.
PHP (Personal home page). PHP – bu serverda qayta ishlanuvchi ssenariylar tilidir. ASP
kabi PHP kodlar ham bevosita HTML-hujjatni tarkibiga qo’shiladi. Ushbu tilning nomi Personal
Home Page Tools so’zlarining qisqartmasidan olingan. PHP da C va Perl tillarida uchragan bir qator
muammolar hal etilgan, bundan tashqari, PHP ma’lumotlar bazasi bilan ishlash uchun juda qulay
vositadir. Umuman
olganda Perl, PHP – ochiq tizimli tillar hisoblanadi va ularni dasturchilar
modernizatsiyalashtira oladi.
JSP (JavaServerPage). JSP texnologiyasi o’zining funksional imkoniyatlariga ko’ra
ASP ga
o’xshashdir. Asosiy farqi shundaki, bunda VBScript va JavaScript bilan birga Java tili ham qo’llanila
oladi. Shunga qaramay JSP Java dan oldinroq qo’llanilgan va ushbu texnologiya mukammal Web-
ilovalar yaratish uchun yetarli imkoniyatga ega.
SSI (Server Side Include). SSI vositasi dastlab HTML-faylni serverda qayta ishlaydi va undan
so’ng uni mijozga uzatadi. Dastlabki qayta ishlash vaqtida hujjatga dinamik generatsiya qilingan
ma’lumotlar qo’shiladi, masalan joriy vaqt haqidagi ma’lumot. Umuman olganda SSI
texnologiyasi HTML-faylning tarkibiga qo’shimcha qo’llanmalar qo’shishga mo’ljallangan
HTMLning qismi hisoblanadi.
