2-mavzu. Nutq uslublari ustida ishlash metodikasi. Oʻquvchilarning og‘zaki, yozma va bog'lanishli nutqini oʻstirish mazmuni

Download 395 Kb.
bet	2/4
Sana	18.02.2023
Hajmi	395 Kb.
	#42699

Bog'liq
Ona tili va adabiyot darslarida og
Xumoyinmirzo topshiriq Botanika Slayd, Yong\'oqli dala xati, 1-amaliy mashg\'ulot, 3-mavzu, 1-amaliy, 2-mavzu, 1 ma`ruza, Borland C Builderda massivlar bilan ishlash, qozoqboyeva xayrinisobonu ona tili óqitish metodikasi amaliy ish, psixalogik xizmat asoslari, Axborot tizimlari amaliy, 1-MAVZU taqdimt, savollar, 3 dekabr 4.2

Bu sahifa navigatsiya:

• Birinchi satrga sig’may qolgan so’z bo’g’inini ikkinchi satrga ko’chirishda
• - O’zlashma so’zlarning chegarasida ikki undosh kelsa, ular keyingi satrga birgalikda ko’chiriladi: mono-grafiya, kilo-gramm.
• Bosh va kichik harflarni yozishda
• So’zlarning turkumdan turkumga o’tishi, xalqaro hamda oliy davlat tashkiloti, vazirliklar nomini yozishdagi farqlarni ajratish
• O’zbek tilining imlo lug’ati”dagi shu so’zlarni saylanma diktant tarzida yozdirish
• So’zlarni qo’shib, ajratib yoki chiziqcha bilan yozishdagi qoidalar (mustasno holatlar ham) ni yozdirib, uni “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” orqali dalillash
• Talaffuzda va imloda farqlanadigan so’zlarni yozishda
• Yonma-yon kelgan unlilar orasida y tovushi eshitilsa ham yozilmasligi, qo’sh va qator kelgan undoshlar talaffuzi va imlosidagi farqlarni ajratish
• Qo’shma gap qismlari orasidagi ma’no-munosabatlar: payt,o’xshatish,zidlash, izohlash kabilarni farqlash
• 1) sinf, aql, metr, fikr, stol, zikr, traktor, stul, sport; 2) xursand, g’isht, musht, Samarqand, sust, daraxt, qand;
• So’z boshidagi qator undoshlar o’rtasiga yoki oldiga bir qisqa unli qo’shib talaffuz qilinsa ham bu qisqa unli yozilmaydi”.
• “Yonma-yon keladigan unlilar orasida ba’zan y undoshi qo’shib aytilsa ham yozilmaydi”

Mavzu doirasi So’zlar O’quvchi qo’llagan holat Xatolarni bartaraf etish 1. Birinchi satrga sig’may qolgan so’z bo’g’inini ikkinchi satrga ko’chirishda dia-gramma kon-trakt si-ngil de-ngiz shtan-ga kon-gress diag-ramma kont-rakt sing-il den-giz shta-nga kong-ress - O’zlashma so’zlarning chegarasida ikki undosh kelsa, ular keyingi satrga birgalikda ko’chiriladi: mono-grafiya, kilo-gramm. - Uch undosh yonma-yon kelsa, birinchi undosh oldingi satrga qoldirilib, qolgan ikki undosh keyingi satrga ko’chiriladi: tran-sport 2. Bosh va kichik harflarni yozishda Toshkent-toshkentlik Go’zal-go’zal Turdi-turdi Sakson-sakson Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi Xalq ta’limi vazirligi Atoqli otlarni turdosh otlardan, sifat, son va fe’llardan farqlamaslik So’zlarning turkumdan turkumga o’tishi, xalqaro hamda oliy davlat tashkiloti, vazirliklar nomini yozishdagi farqlarni ajratish 3. Chuqur til orqa undoshi x va bo’g’iz undosh h ni farqlamaslik Hatti-harakat Xayol hayhot mahsi shahar hayron xayr-ehson xatti-harakat hayol hayxot maxsi shaxar xayron xayr-exson “O’zbek tilining imlo lug’ati”dagi shu so’zlarni saylanma diktant tarzida yozdirish 4. Qo’shma so’zlar, juft va qisqartma so’zlarni qo’shib, ajratib yoki chiziqcha bilan yozishda mingoyoq Markaziy Osiyo el-yurt ko’pdan ko’p asta-asta rang-barang Kavkazorti o’ttiz besh olib kelmoq aytdi-qo’ydi ming oyoq ko’pdan-ko’p Kavkaz orti o’ttizbesh aytdi qo’ydi So’zlarni qo’shib, ajratib yoki chiziqcha bilan yozishdagi qoidalar (mustasno holatlar ham) ni yozdirib, uni “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” orqali dalillash 5. Talaffuzda va imloda farqlanadigan so’zlarni yozishda tabiat dastyor jangovar afv million rektor ketdi tuzsiz aql go’sht tabiyat dasyor jangovor avf milion rektir ketti tussiz aqil go’sh Yonma-yon kelgan unlilar orasida y tovushi eshitilsa ham yozilmasligi, qo’sh va qator kelgan undoshlar talaffuzi va imlosidagi farqlarni ajratish 6. Bog’lovchisiz qo’shma gaplarni yozishda vergul,tire,nuqtali vergul va ikki nuqtani ishlatishda Kelishning ketishi bordir dunyoda, So’zingni ezgu qil- Umring ziyoda! Vaqting ketdi-naqding ketdi. Qor yog’di, don yog’di. Qo’shma gap qismlari orasidagi ma’no-munosabatlar: payt,o’xshatish,zidlash, izohlash kabilarni farqlash O’quvchilarning yozma nutqida uchraydigan imloviy, ishoraviy xato va kamchiliklarni bartaraf etish uchun men darslarim davomida saylanma diktantlar olaman. Diktantga aynan bir xil mavzu doirasidagi qoidaga tegishli bo’lgan yuqorida qayd etilgan so’z va birikmalarni tanlayman. Masalan: 1) sinf, aql, metr, fikr, stol, zikr, traktor, stul, sport; 2) xursand, g’isht, musht, Samarqand, sust, daraxt, qand; 3) biologiya, shoir, aeroport, shariat, poema, maishat, teatr, radio, ukrain; 4) tekindan tekin, ochiqdan ochiq, tomdan tomga, yildan yilga. So’zlarni 1-guruhga yig’ish uchun o’quvchilar quyidagi qoidani esga olishadi: “ So’z boshidagi qator undoshlar o’rtasiga yoki oldiga bir qisqa unli qo’shib talaffuz qilinsa ham bu qisqa unli yozilmaydi”. 2-guruhga tizilgan so’zlarni yozish orqali o’quvchilar “So’z oxirida kelgan qator undoshlardan biri talaffuzda tushib qolsa ham yozuvda ifodalanadi” degan qoidani xotirlaydilar. “O’zbek tilining yangi imlo qoidalari”ning 1-bo’lim 7-bandida “Yonma-yon keladigan unlilar orasida ba’zan y undoshi qo’shib aytilsa ham yozilmaydi” degan qoida aks etgan. 3-guruhdagi so’zlar aynan shu hukm asosida birlashtiriladi. “Belgining ortiqlik darajasini bildiruvchi so’zlar hamda birinchi qismi chiqish kelishigida, ikkinchi qismi jo’nalish kelishigida bo’lgan birikmalar ajratib yoziladi”. (“O’zbek tilining yangi imlo qoidalari”ning 5-bo’lim 63 - 64 –bandlari). 4-guruh so’zlari shu qoidaga bo’ysunadi. Yozma savodxonlikni oshirishdagi yana bir usul imlodagi qiyin so’zlarni aralash holda keltirib, ularni guruhlarga ajratish o’quvchilarga topshiriq qilib berilsa, samarali natijaga erishiladi. Masalan: Lang ochiq, yilnoma, shoxdan shoxga, hayhaylamoq, qip-qizil, uch yuz yigirma yetti, yuzma-yuz, ellikboshi, sindi-qoldi, BuxDUning, sen-chi, qoryog’di, baxt-saodatli, Ko’hna Urganch, 8-sinf O’quvchilar bu so’zlarni quyidagicha guruhlarga bo’lishadi: 1. Lang ochiq, shoxdan shoxga, uch yuz yigirma yetti, Ko’hna Urganch (ajratib yoziladi) 2. Yilnoma, ellikboshi, BuxDUning, qoryog’di, hayhaylamoq (qo’shib yoziladi) 3. Qip-qizil, sindi-qoldi, sen-chi, 8-sinf, yuzma-yuz, baxt-saodatli (chiziqcha bilan yoziladi) So’zlarning guruhlarga ajratish orqali o’quvchilar ma’lum bir qoidaga asoslanadilar va bu ular xotirasida mustahkam o’rnashib qoladi. Ona tili va adabiyot darslarida asosan o’quvchining mantiqiy fikrlashi hamda o’z fikrini izchil,to’liq,batafsil,ijodiy yoritishi talab etiladi.Ona tili darslarida “G’oyalar gilami”,”Arra”,”Meni tushun”,”Sirli doska” kabi interfaol usullardan foydalanilsa,o’quvchida ham ijodkorlik,ham to’g’ri va xatosiz yozish ko’nikmalari rivojlantiriladi.Masalan,5-sinflarda undoshlar talaffuzi va imlosi yuzasidan mustahkamlash darsida “Meni tushun” o’yini juda qo’l keladi.O’qituvchi sinfni uch guruhga bo’ladi va har bir guruhga oldindan tayyorlab qo’yilgan xatolari mavjud bo`lgan uchta matnni elektron doska orqali namoyon etadi: Download 395 Kb.

Download 395 Kb.