2 O‘quv uslubiy majmua O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan 2021 yil “ ” dagi “ ” sonli buyruq bilan tasdiqlangan fan dasturi asosida ishlab chiqilgan. O‘UMni ishlab chiqqan tuzuvchi

120 
bog‘liq. Keramzit shag‘ali ishlab chiqarishning to‘rtta asosiy texnologiyasi 
mavjud: quruq, plastik, poroshok-plastik va ho‘l(shliker). 
Quruq usul-toshsimon gilsimon xomashyolar (zich quruq gilsimon jinslar, 
gilsimon slanslar) bo‘lganda qo‘llaniladi. Bu usul juda oddiy bo‘lib, xomashyo 
mahsulot maydalanadi va aylanma pechga kuydirish uchun yuboriladi. Dastlab 
juda mayda donalar elab olinadi va o‘ta yirik bo‘laklar esa qo‘shimcha 
maydalanadi. Bu usul agar xomashyo bir jnsli bo‘lsa, xavfli qo‘shimchalar 
bo‘lmasa va yuqori ko‘pchish koeffitsientiga ega bo‘lsagina o‘zini oqlaydi. Xom 
donalarning namligi 9% dan oshmasligi kerak. 
Keramzit olishning keng tarqalgan usuli bu plastik usulidir. YUmshoq gilli 
xomashyo bu usulda nam holatda valslarda, gil aralashtirgichlarda va boshqa 
agregatlarda qayta ishlanadi (g‘isht ishlab chiqarish kabi). Plastik gilli massadan 
lentali shnekli pressda yoki teshikli valslarda silindr shaklidagi xom granulalar 
tayyorlanadi, bu granulalar keyingi transportyorda uzatishda va qayta ishlov 
berishda yumaloq shaklga ega bo‘ladi. Xom granulalarning sifati tayyor keramzit 
shag‘alining sifatini belgilaydi. SHu sababli gilli xomashyoni etarlicha qayta 
ishlash, bir xil o‘lchamli zich granulalarni olish zarur. Granulalarning o‘lchami 
berilgan xomashyoning ko‘pchish koeffitsienti va keramzit shag‘alining talab 
etilgan yirikligi bo‘yicha o‘rnatiladi. Gilning fiziko-mexanik namligi va dispresligi 
xususiyatlaridan kelib chiqib qayta ishlovchi uskunalar tanlanadi. Xomashyoni 
qayta ishlashdagi energiya sarfi uning dispresligini ortishi va namligining 
kamaytirishga qarab oshadi. Asosan gilni ishlov berishda namligi 18-28% ni 
tashkil etadi. Namligi 20% bo‘lgan granulalar to‘g‘ri aylanma pechga yuborilishi 
mumkin yoki aylanma pechdan chiqadigan issiq gazlarni qabul qiluvchi issiqlik
almashuvi agregatlarda va quritish barabanida dastlabki quritiladi. Pechning ishlab 
chiqarish mahsuldorligi granulalarni oldindan quritish natijasida oshadi. Plastik 
usulda keramzit ishlab chiqarish quruq usulga nisbatan ko‘proq sarmoyani va 
energiya sarfini talab etadi. Biroq gilli xomashyoning tabiiy strukturasining 
buzilishi, gomogenizatsiyasi va qo‘shimchalar kiritilishi uning ko‘pchish 
koeffitsientini oshishiga olib keladi.
Keramzit ishlab chiqarishning poroshok (kukun) -plastik usuli yuqorida 
keltirilgan plastik usulidan farqi shundaki, gil xomashyodan tuyib kukun olinadi 
so‘ngra suv qo‘shib plastik gilli massadan granulalar ishlab chiqariladi. Gilni 
to‘yish qo‘shimcha mablag‘ni talab etadi. Bundan tashqari agar xomashyo 
etarlicha quruq bo‘lmasa, u holda uni to‘yishdan oldin quritiladi.
Quyidagi bir nechta holatlarda xomashyo tayyorlashning bu usuli o‘zini 
oqlaydi: agar xomashyo tarkibi bo‘yicha bir jinsli bo‘lmasa, u holda uni kukun 
holatida aralashtirish va so‘ndirish oson kechadi; agar qo‘shimcha kiritiladigan 
bo‘lsa, u holda to‘yish vaqtida kiritish bir tekis taqsimlanadi; agar xomashyoda 
xavfli qo‘shimchalar bo‘lgan ohak va gips donalari mavjud bo‘lsa, unda tuyilgan 
holatda butun hajm bo‘yicha ular xavf tug‘dirmaydi; xomashyoni bunday puxta 
qayta ishlash uning ko‘pchishini yaxshilasa, u holatda chiqadigan yuqori sifatli 
keramzit sarflangan xarajatlarni oqlaydi. 

121 
Xo‘l (shliker) usulida gillar maxsus katta sig‘imlar-gilaralashtirgichlarda
suv bilan qayta ishlanadi. Olingan loysimon massaning namligi taxminan 50% ni 
tashkil etadi. Bu massa nasos yordamida shlambasseynga va undan aylanma 
pechga uzatiladi.
Bu holatda aylanma pech qismiga osma zanjirli parda o‘rnatiladi. Bu 
zanjirlar issiqlik almashinuvini ta’minlaydi: ular pechdan chiqayotgan issiq gazlar 
tasirida qiziydi va loy massani quritadi, undan so‘ng quriyotgan “bo‘tqani” 
granulalarga aylantiradi, shundan so‘ng bu granulalar quriydi, qiziydi va 
kupchiydi. Bu usulning asosiy kamchiligi bu ko‘p yoqilg‘i sarfi, ya’ni shlikerning 
dastlabki yuqori namligi hisobiga. Afzalligi xomashyoni bir jinslilikka keltirish, 
qo‘shimchalarni oson va bir tekisda kiritish, xomashyodan oxak donalarini va 
toshsimon qo‘shimchalarni yo‘qotishning soddaligi hisoblanadi. Bu usul gilning 
kondagi namligi yuqori bo‘lganda tafsiya etiladi. Ho‘l usul gilning 
gidromexanizatsiyalashgan qazib olishda va keramzit ishlab chiqarish korxonasiga 
suyuq loy shaklda trubalarda uzatishda ham qo‘llaniladi. 

Download 2,95 Mb.