120
bog‘liq. Keramzit shag‘ali ishlab chiqarishning to‘rtta asosiy texnologiyasi
mavjud: quruq, plastik, poroshok-plastik va ho‘l(shliker).
Quruq usul-toshsimon gilsimon xomashyolar (zich quruq gilsimon jinslar,
gilsimon slanslar) bo‘lganda qo‘llaniladi. Bu usul juda oddiy bo‘lib, xomashyo
mahsulot maydalanadi va aylanma pechga kuydirish uchun yuboriladi.
Dastlab
juda mayda donalar elab olinadi va o‘ta yirik bo‘laklar esa qo‘shimcha
maydalanadi. Bu usul agar xomashyo bir jnsli bo‘lsa, xavfli qo‘shimchalar
bo‘lmasa va yuqori ko‘pchish koeffitsientiga ega bo‘lsagina o‘zini oqlaydi. Xom
donalarning namligi 9% dan oshmasligi kerak.
Keramzit olishning keng tarqalgan usuli bu plastik usulidir. YUmshoq gilli
xomashyo bu usulda nam holatda valslarda, gil aralashtirgichlarda va boshqa
agregatlarda qayta ishlanadi (g‘isht ishlab chiqarish kabi). Plastik gilli massadan
lentali shnekli pressda yoki teshikli valslarda silindr shaklidagi xom granulalar
tayyorlanadi, bu granulalar keyingi transportyorda
uzatishda va qayta ishlov
berishda yumaloq shaklga ega bo‘ladi. Xom granulalarning sifati tayyor keramzit
shag‘alining sifatini belgilaydi. SHu sababli gilli xomashyoni etarlicha qayta
ishlash, bir xil o‘lchamli zich granulalarni olish zarur. Granulalarning o‘lchami
berilgan xomashyoning ko‘pchish koeffitsienti va keramzit shag‘alining talab
etilgan yirikligi bo‘yicha o‘rnatiladi. Gilning fiziko-mexanik namligi va dispresligi
xususiyatlaridan kelib chiqib qayta ishlovchi uskunalar tanlanadi. Xomashyoni
qayta ishlashdagi energiya sarfi uning dispresligini ortishi va namligining
kamaytirishga qarab oshadi. Asosan gilni ishlov berishda namligi 18-28% ni
tashkil etadi. Namligi 20% bo‘lgan granulalar to‘g‘ri aylanma pechga yuborilishi
mumkin yoki aylanma pechdan chiqadigan issiq gazlarni
qabul qiluvchi issiqlik
almashuvi agregatlarda va quritish barabanida dastlabki quritiladi. Pechning ishlab
chiqarish mahsuldorligi granulalarni oldindan quritish natijasida oshadi. Plastik
usulda keramzit ishlab chiqarish quruq usulga nisbatan ko‘proq sarmoyani va
energiya sarfini talab etadi. Biroq gilli xomashyoning tabiiy strukturasining
buzilishi, gomogenizatsiyasi va qo‘shimchalar kiritilishi uning ko‘pchish
koeffitsientini oshishiga olib keladi.
Keramzit ishlab chiqarishning poroshok (kukun) -plastik usuli yuqorida
keltirilgan plastik usulidan farqi shundaki, gil xomashyodan
tuyib kukun olinadi
so‘ngra suv qo‘shib plastik gilli massadan granulalar ishlab chiqariladi. Gilni
to‘yish qo‘shimcha mablag‘ni talab etadi. Bundan tashqari agar xomashyo
etarlicha quruq bo‘lmasa, u holda uni to‘yishdan oldin quritiladi.
Quyidagi bir nechta holatlarda xomashyo tayyorlashning bu usuli o‘zini
oqlaydi: agar xomashyo tarkibi bo‘yicha bir jinsli bo‘lmasa, u holda uni kukun
holatida aralashtirish va so‘ndirish oson kechadi; agar qo‘shimcha kiritiladigan
bo‘lsa, u holda to‘yish vaqtida kiritish
bir tekis taqsimlanadi; agar xomashyoda
xavfli qo‘shimchalar bo‘lgan ohak va gips donalari mavjud bo‘lsa, unda tuyilgan
holatda butun hajm bo‘yicha ular xavf tug‘dirmaydi; xomashyoni bunday puxta
qayta ishlash uning ko‘pchishini yaxshilasa, u holatda chiqadigan yuqori sifatli
keramzit sarflangan xarajatlarni oqlaydi.
121
Xo‘l (shliker) usulida gillar maxsus katta sig‘imlar-gilaralashtirgichlarda
suv bilan qayta ishlanadi. Olingan loysimon massaning namligi taxminan 50% ni
tashkil etadi. Bu massa nasos yordamida shlambasseynga
va undan aylanma
pechga uzatiladi.
Bu holatda aylanma pech qismiga osma zanjirli parda o‘rnatiladi. Bu
zanjirlar issiqlik almashinuvini ta’minlaydi: ular pechdan chiqayotgan issiq gazlar
tasirida qiziydi va loy massani quritadi, undan so‘ng quriyotgan “bo‘tqani”
granulalarga aylantiradi, shundan so‘ng bu granulalar quriydi, qiziydi va
kupchiydi. Bu usulning asosiy kamchiligi bu ko‘p yoqilg‘i sarfi, ya’ni shlikerning
dastlabki yuqori namligi hisobiga. Afzalligi xomashyoni bir jinslilikka keltirish,
qo‘shimchalarni
oson va bir tekisda kiritish, xomashyodan oxak donalarini va
toshsimon qo‘shimchalarni yo‘qotishning soddaligi hisoblanadi. Bu usul gilning
kondagi namligi yuqori bo‘lganda tafsiya etiladi. Ho‘l usul gilning
gidromexanizatsiyalashgan qazib olishda va keramzit ishlab chiqarish korxonasiga
suyuq loy shaklda trubalarda uzatishda ham qo‘llaniladi.
