167
11-bob. ENERGIYA
76-MAVZU.
ENERGIYA VA EKOLOGIYA
1. Energiya qayerdan keladi? U sizga nima uchun kerak?
2. Elektr energiyasini ishlab chiqarish ekologiyaga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
Insoniyat tabiatda uchraydigan
energiya manbalaridan
samarali foydalanib, ularni boshqa tur energiyaga aylanti-
rish usullarini o‘zlashtirib kelmoqda. Issiqlik elektrostansiya-
larida ko‘mir, gaz va mazut yoqilg‘i sifatda ishlatiladi. Issiqlik
energiyasi maxsus qurilmalar
yordamida elektr energiya-
siga aylantiriladi. Ishlab chiqilgan elektr energiyasi uza-
tish tarmoq lari orqali turli iste’molchilarga uzatiladi. Ishlab
chiqarilgan elektr energiyasidan
kundalik turmushimizda
tele vizor, muzlatkich, elektr lampochka,
kompyuter kabi
qurilmalarda foydalaniladi.
Issiqlik elektrostansiyalarida yoqilg‘ilarning yonishi
natijasida atmosferaga zararli moddalar ajralib chiqi-
shi ekologiyaga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Atmosferaga
chiqqan gazlar global isishga va iqlim o‘zgarishiga
sabab bo‘ladi.
Atmosferadagi zararli gazlar yomg‘irga qo‘shilib
yoqqanda binolar, daraxtlar, o‘simlik va hayvonlarga
zarar yetkazadi.
Ekologiyaga jiddiy ta’sir ko‘rsatmaydigan qan-
day elektr manbalarini bilasiz?
Ekologiya inson va atrof-muhit orasidagi muno-
sabatlarni o‘rganadi.
Bugungi kunda olimlar tomonidan elektr energi-
yasini quyosh nurlari va shamol kuchidan foydala nib
ishlab chiqarish usullari ham o‘rganilgan.
Quyosh
panellariga tushgan yorug‘lik ener giyasi to‘g‘ridan
to‘g‘ri elektr energiyasiga aylanadi. Bu usulda elektr
energiyasi ishlab chiqarish jarayonida atmosferaga
zararli gazlar ajralib chiqmaydi. Qu yosh panellari
quyoshli hududlarga o‘rnatiladi.
Mamlakatimizning Samarqand viloyati-
da yirik quyosh
elektr stansiyasi bunyod
etilmoq da. Bu turdagi elektr manbalari yo-
qilg‘ilarni tejaydi hamda atrof-muhitga turli
zararli gaz larning chiqishini kamaytiradi.
168
11-bob. ENERGIYA
Turli elektrostansiyalarning foydali va zararli tomonlari haqida munozara o‘tkazing.
1. Quyosh panellaridan foydalanishning ahamiyatini tushuntiring.
2. Elektr generatorlari elektr energiyasini ishlab chiqarish
jarayonida ekologiyaga
qan day ta’sir ko‘rsatadi?
Ekologiyaga jiddiy zarar keltirmaydigan elektr energiyasini ishlab chiqaradigan manba-
lardan biri shamol elektr stansiyalaridir. Yil davomida uzluksiz shamol esib turadigan hudud-
larda shamol elektr stansiyalari qurilgan. Masalan, Xitoy, Hindiston, AQSh va boshqa mam-
lakatlarda katta shamol elektr stansiyalari mavjud.
Quyida mamlakatimizda so‘nggi to‘rt yil davomida ishlab chiqarilgan elektr energiyasi
miqdori keltirilgan:
•
2018-yilda 62,8 mlrd kW·h;
•
2019-yilda 63,6 mlrd kW·h;
•
2020-yilda 66,4 mlrd kW·h:
•
2021-yilda 71,3 mlrd kW·h elektr energiyasi ishlab chiqarilgan.
Energiya manbalarini tabiatiga ko‘ra ikki turga ajratamiz: tiklanmaydigan va tiklanadigan.
