161
11-bob. ENERGIYA
A M A L I Y M A S H G U L O T
73-MAVZU.
SHISHA PRIZMADAN
YORUG LIKNING O TISHI
1. Yomg‘irdan keyin paydo bo‘ladigan kamalakni kuzatganmisiz?
2. Kamalakda turli ranglar qanday paydo bo‘ladi?
Maqsad: shisha prizmada yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish.
Bizga kerak
Ishni bajarish tartibi
▸
shisha prizma
▸
cho‘ntak fonari
▸
karton qog‘oz
▸
ekran
Guruhlarda ishlash.
1. Qog‘oz kartondan cho‘ntak fonarining nur sochadigan qismiga mos
doira qirqib oling.
2. Doiraning markazidan ingichka tirqish oching.
3. Cho‘ntak fonarining nur sochadigan qismiga tirqish hosil qilingan
qog‘oz kartonni skotch bilan yopishtiring.
4. Cho‘ntak fonarini yoqing va ingichka nur dastasini hosil qiling.
5. Shisha prizmani stolga qo‘ying.
6. Shisha prizmadan 15–20 cm masofaga ekranni joylashtiring.
7. Cho‘ntak fonari yordamida yorug‘lik nurini prizmaga rasmda
ko‘rsatilgandek yo‘naltiring.
8. Ekranda hosil bo‘lgan spektrlarni kuzating.
Xulosa qiling.
Ekranda
qanday spektr
hosil bo‘ldi?
Prizmaga tushirilgan oq nur undan o‘tgach, yet-
ti xil rangga ajraladi. Yorug‘likning yetti xil rangdan
tashkil topgan tasviri
spektr deb ataladi.
Quyosh nurlari atmosferadagi suv tomchi-
laridan o‘t ganda nur spektrlarga ajrala di.
Biz bu
spektrni kamalak deb ataymiz. Kamalak yoy
shaklida bo‘lishiga
sabab Yer atmosferasining
sharsimon ligidir.
162
11-bob. ENERGIYA
Nima uchun barg yashil, olma qizil rangda bo‘ladi?
1. Kamalak favvoraning hamma tomonidan ham bir vaqtda ko‘rinadimi?
2. Prizmaga faqat bir rangdagi nur yuborilsa, ekranda nima hosil bo‘ladi?
Atrofi mizdagi jismlarni ko‘ra oli-
shimiz uchun yorug‘lik manbalariga
ehtiyoj sezamiz. Yorug‘lik
manbalari-
dan tarqalgan nurlar jismlarga tushadi
va qaytadi. Natijada jismlar ko‘rinadi.
Oq nur ostidagi jismlarning turli rang-
larda ko‘rinishiga oq nurni tashkil etuv-
chi ranglardan ba’zilarining qaytishi
va yutilishi sabab bo‘ladi.
Ustiga oq
nur tushirilgan jism undan qaytgan
yorug‘likning rangida ko‘rinadi.
Quyoshdan
kelayotgan oq nur
yashil barg ustiga tushayotgan bo‘l-
sin. Oq nur tarkibida yetti xil rang
mav jud. Bu
nurlar tarkibidagi yashil
nur yashil bargdan qaytadi,
qolgan
rangdagi nurlar bargga yutiladi. Yashil
nur bargdan qaytgani uchun bargni
yashil rangda ko‘ramiz.
Xuddi
shuningdek, olma ustiga
tushgan oq yorug‘lik
tarkibidagi faqat
qizil rang qaytgani uchun biz uni qizil
rangda ko‘ramiz.
olma
