117
8-bob. YER QOBIQLARI
53-MAVZU.
BIOSFERA
1. O‘simlik va hayvonot dunyosi bir-biriga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
2. Tabiatda tirik organizmlarning tarqalishi qanday omillarga bog‘liq?
Tabiat zonalari – iqlimi, tuproqlari, o‘simlik va hayvonot dunyosiga ko‘ra
bir-biridan
farq qiluvchi quruqlikning yirik tabiiy komplekslari. Tabiat zonalari,
asosan namlik va
issiqlikning notekis taqsimlanishi natijasida ekvatordan qutb lar tomon almashinib keladi.
Ayrim tabiat zonalarining tabiati bilan tanishib chiqamiz.
Biosfera (yunoncha
bios – “hayot”,
sphaira – “shar”)
– sayyoramizning tirik organizmlar yashaydigan qobig‘i.
Unga atmosferaning quyi qismi, litosferaning yuqori qismi
va butun gidrosfera kiradi. Qalinligi 30–40 km atrofi da.
Biosferaning boshqa qobiqlardan eng asosiy farqi –
bu muhitda tirik organizmlarning (o‘simliklar, mikro orga-
nizm lar, hayvonot dunyosi) mavjudligi hisoblanadi.
Jumla-
dan, odam ham mana shu qobiqda hayot ke chiradi.
Yer yuzida organizmlar notekis taqsimlangan. Olimlar
tomonidan tirik organizmlarning tarqalishi
tahlil qilin ganda
eng ko‘p miqdor ekvatorial kengliklarga (sernam ekvatorial
o‘rmonlarga) to‘g‘ri kelishi aniqlangan. Organizmlar quruqlik yuzasi va 150 m balandlikka-
cha bo‘lgan havoda, tuproqda, okean va dengizlar suvining yuzasi hamda 150 m chuqurlik-
kacha bo‘lgan qismlarda eng ko‘p tarqalgan.
