|
PEDAGOGIK MAHORAT 3 (79) 2021
Pdf ko'rish
|
| bet | 154/344 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 3,37 Mb. | | #113345 |
Bog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yilPEDAGOGIK MAHORAT 3 (79) 2021
118
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi oʻzida emotsiyalar rivojlanishi bilan bog‘liq
chuqur, yaxlit jarayonni aks ettiradi. Emotsiyalar bolaning umumiy rivojlanishida muhim oʻrin tutadi.
Emotsiyalar bolaning oʻqishidagi samaradorlikni aniqlashtiradi, bolaning ijodiy, mehnat, oʻquv faoliyati va
tengdoshlari bilan oʻzaro munosabatlarini tashkil etishida ishtirok etadi.
Maktabgacha yosh davrida bolalar oʻzining emotsiyalarini yetarli darajada boshqara olmaydi, shu bois
kattalarning vazifasi bolani oʻz emotsiyalari va faoliyatini boshqarishga oʻrgatish, uning natijasini oldindan
koʻra olish va bajarilishini nazorat qilishdan iboratdir.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti amaliyotida turli yoshga mansub bolalar guruhlari imkoniyatlaridan,
ya’ni, turli rollarni bajarish, hamdardlik koʻrsatish, koʻmaklashish, insonlarni bor-budicha, ular qanday
boʻlsa shunday qabul qilish imkoniyatlaridan yetarli darajada foydalanilmaydi. Bolalar bilan ijtimoiy faol ish
shakllari, masalan, loyihalash faoliyati, ijtimoiy vaziyatlarni oʻynash kabilardan keng foydalanmaydilar yoki
bu ish usullarini bilmaydilar yoki eskicha ish usullarini qoʻllaydilar.
Bolalarni emotsional rivojlantirishning dolzarbligi shundaki, maktabgacha yosh davri bola shaxsi
shakllanishi va rivojlanishining eng nozik, sezuvchan davri hisoblanadi. Yaxlit holda, maktabgacha yosh
davri bolaning psixik rivojlanishida muhim rol oʻynaydi, aynan bu davrda faoliyat va xulq-atvorning yangi
psixologik mexanizmlari shakllana boshlaydi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalarning emotsional
sohasini rivojlantirish masalasi muhim va chuqur oʻrganishni talab etadigan ilmiy yoʻnalishlardan biridir.
Bolaning emotsional sohasi butun hayoti davomida rivojlanib boradi. Ilk va katta maktabgacha yosh
davri – bolada ancha muhim davr hisoblanadi. Bu davrda bolaning emotsiyalari bola hayotidagi barcha
sohalardan ustun holatda boʻladi, ya’ni, bola goʻyoki oʻz hissiyotlarining asiri holatiga tushishi mumkin.
Maktabgacha yosh davrida hissiyotlarning barqarorligi kuchayadi, ular ancha chuqur, anglangan va
umumlashgan xarakter kasb eta boshlaydi. Bolada oʻzining emotsional reaksiyalarini nazorat qilish
malakalari shakllanib boradi. Yangi, oliy, ya’ni axloqiy, estetik, bilishga qaratilgan hissiyotlar paydo boʻladi.
Bu davrda bola nafaqat oʻzining simpatiyasini (antipatiya), balki elementar hamdardligini, bag‘rikenglik va
nazokatini, yaqinlariga nisbatan muhabbatini, g‘urur va uyat kabi hissiy holatlarini ham koʻrsatish
imkoniyatiga ega boʻladi.
Bola nima bilan g‘ururlanadi, nimadan uyaladi – bu atrofdagilar va birinchi navbatda, ota-onasiga,
tarbiyachilarga, ularning bolaga nisbatan mavjud munosabatiga, uning muvaffaqiyatlarini baholashi
darajasiga bog‘liqdir. Bola, albatta goʻzallikka va xunuklikka befarq emas, u musiqadan, tasviriy san’at
asaridan, she’riyatdan, tabiatdagi goʻzalliklardan hissiy ta’sirlanadi, yumor hissini oʻzida namoyon etishi
mumkin. Maktabgacha yosh davrida bilish hissiyotlari ham rivojlanadi, bola nafaqat kuchli qiziqishni
namoyon etadi, balki, haqiqatni bilishga nisbatan intilishni ham namoyon etadi [1, 91].
Dastlab bolaning emotsional sohasi amaliy faoliyat jarayonida, insonlar, predmetli olam bilan oʻzaro
ta’sir jarayonida shakllanadi va oʻzgarib boradi. Keyinchalik, shu asosda oʻziga xos psixik faoliyat –
emotsional hayol paydo boʻladi. U oʻzida affektiv va kognitiv jarayonlar yaxlitligini, ya’ni, affekt va intellekt
birligini namoyon etadi, ya’ni L.S.Vigotskiy insondagi maxsus oliy hissiyotlar uchun xarakterli ekanligini
ta’kidlagan edi.
Hissiyotlar maktabgacha yosh davrining oxirida bolaning xulq-atvori va xatti-harakatlari motiviga
aylanadi. Bosqichma-bosqich bola hissiyotlarining intellektuallashishi kuzatiladi. Emotsional ta’sirlanish
qobiliyati rivojlanadi, hissiyotlarni ifodalashning shakllari oʻzgarib boradi [2, 64].
Yaxlitlik, umumiylik, koʻp yoʻnalishlilik, harakatchanlik kabi xususiyatlar bola emotsional sohasini
oʻrganishda ma’lum murakkabliklarni keltirib chiqaradi. Shu bois, bilish jarayonlarini va bola shaxsi xulq-
atvorini tadqiq etishda uni aynan faoliyatda va faoliyat orqali oʻrganish tavsiya etiladi [3, 421].
3,5-4 yoshdagi bolalar oʻz yaqinlari va tanishlariga atalgan hissiyotlarini ertaklar personajlariga
koʻchirishadi, ular faol tarzda hamdardlik koʻrsatishga harakat qilishadi, yordamga muhtojlarga esa yordam
qoʻlini choʻzishga intilishadi. Omadsizlik sharoitida bolalar kattalarga murojaat qilishadi, kattalarning
qoʻllab-quvvatlashi esa bolalar qiziqishlari motivasiyasi boʻlib xizmat qiladi.
4-5 yoshli bolalar oʻz tengdoshlariga bog‘lanib qolishadi. Bu yoshda yumor hissini anglash, komik
holatni tushunish paydo boʻladi. Bolalar hazilni anglay boshlaydi va oʻzi ham hazil qilishni yoqtirishadi. Bu
yoshda bolalarda oʻz emotsiyalarini zarur hollarda jilovlay olish, shuningdek, mimika va pantomimika
yordamida emotsiyalarning tashqi belgilarini namoyon etish imkoniyatlari shakllanib boradi. Biroq,
bolalardagi emotsiyalar oʻz impulsivligini saqlab qoladi, bu esa ular fiziologiyasidagi qoʻzg‘alishning
tormozlanishdan ustunligi bilan izohlanadi.
5-6 yoshda bolalar maktab davri yaqinlashib kelayotganligini turlicha qabul qilishadi. Bolalarning
ba’zilarida bu xavotirlanish hissini uyg‘otsa, boshqalarida quvonch hissini uyg‘otadi, ya’ni, ular maktab
jihozlariga qiziqishadi, oʻqituvchi savoliga javob berishga taqlid qilishadi [4, 89].
https://buxdu.uz
|
| |
