3-MA’RUZA. Tarmoq arxitekturasi. Tarmoqlarni qurishda
qo’llaniladigan arxitekturalar, pog’onali arxitekturaning maqsadi va
vaziflari, pog’onalarda qo’llaniladigan protokollar va qurilmalar
Tarmoq arxitekturasi - bu kompyuter tarmog'ining tuzilish uslubi, dizayni. Bu
tarmoqning fizikaviy tarkibiy qismlari va ularning funktsional
tashkil etilishi
hamda konfiguratsiyasi, uning ishlash tamoyillari va protseduralari, shuningdek
foydalaniladigan aloqa protokollari uchun asosdir.
Kompyuter tarmog'ining arxitekturasi - dasturiy ta'minotni, apparat ta’minoti,
protokollarni va ma'lumotlarni uzatish vositalarini fizikaviy va mantiqiy
bog’lanishi sifatida tavsiflanadi. Boshqacha qilib aytganda,
arxitektura
kompyuterlarni qanday tashkil etilganligi va kompyuterga vazifalar qanday
taqsimlanganligini belgilab beradi.
Tarmoqning tashkil etilishi va talablar. Axborot tarmog‘ini murakkab tizim
sifatida uni ko‘plab tizimlarga ajratish yo‘li bilan tasniflash mumkin. Bu tizimlar
tarmoqni ko‘rib chiqilayotgan muvofiq qatlamlarida ajratilgan elementlarni o‘z
tarkibiga oladi. Axborot tarmog‘i arxitekturasi deb, tarmoqning funksiyaviy,
mantiqiy va strukturaviy unsurlar yig‘indisi, ular o‘rtasidagi aloqa va o‘zaro ta'sir
qoidalariga aytiladi.
Axborot tarmog‘ini tizimli yondashish orqali tasvirlashda turli uslubiy
tamoyillar mavjud. Ularning ba'zilarini aytib o‘tamiz:
Iyerarxiya-yaxlit narsaning qism va elementlari yuqoridan quyiga qarab
joylashtirilganligi. Mazkur qonuniyatga asoslanib tarmoqni quyi tarmoqdagi
alohida tarmoq osti segmentlarga bo‘lish mumkin.
Kommunikativlik-tizimda aloqalarning ko‘pligi, tashqi aloqalar–muhit bilan
va ichki aloqalar-tizim osti qism va elementlar bilan.
Bunga aloqador ravishda
tarmoqni tarmoq osti, ya'ni yuqori qatlamidagi tarmoqning tizimosti qismi, yoki
elementi, yoki past qatlamdagi segmentlarni o‘ziga kirituvchi mustaqil tizim
sifatida ko‘rish mumkin.
Emerjentlik-tizimning alohida elementlariga xos bo‘lmagan integrativ
sifatning tizimda namoyon bo‘lishi. Masalan, axborot tarmog‘ida transport,
axborot
taqsimlash, tarmoqni boshqarish kabi funksional muhim va nisbatan
mustaqil tizimosti qismlarni ajratsa bo‘ladi. Ularning birontasini alohida axborot
tarmog‘i bilan solishtirib bo‘lmaydi, faqat ularning o‘zaro bog‘liqligi ushbu
tushunchani aks ettiradi. Boshqa tomondan, faqatgina alohida tizimosti qismlarni
o‘rganish tizim haqida to‘la tasavvurni chuqurlashtiradi.
Mazkur xususiyatlar tufayli murakkab tizimning
har bir tizimosti qismini
mustaqil tizim sifatida ajratib, uning arxitekturasini taxlil qilish mumkin. Taxlil
qilinayotgan qatlamga bog‘liq ravishda tarmoqni yaxlitlikdagi, tarmoq dasturiy
ta'minot, terminal majmua,
kommutasion tizim, xatto alohida integral sxemaning
arxitekturasi haqida gapirish mumkin. Shuni ham ta'kidlash lozimki, tarmoq
arxitekturasini ko‘rib chiqish tadqiqotchining kasbiy yo‘nalishiga bog‘liq.
Masalan, loyihalashtiruvchi tarmoq arxitekturasini tahlil qilganda, uning
topologiyasi, tashkiliiy strukturasi, protokol modelini ko‘rib chiqadi.
Tarmoq
operatorlari, avvalambor, uning fizikaviy tuzilmasi bilan qiziqadilar. Tarmoqning
dasturiy ta'minotini ishlab chiqaruvchilar tarmoqning
funksional strukturasiga
e'tibor beradilar. Umumiy tasavvur darajasida har qanday tarmoq
punktlar va
ularni birlashtiruvchi
liniyalardan tashkil topgan. Ularning (punkt va liniyalarning)
o‘zaro joylashishi tarmoq bog‘liqligi va punktlar o‘rtasidagi
axborot almashuvini
ta'minlab berish qobiliyatini tavsiflaydi. Tarmoq topologiyasi uning bog‘liqligini
aks ettiradi.
Fizikaviy va mantiqiy jihatdan topologiya bir-biridan farqlanadi.
Fizikaviy topologiya tarmoq punktlarini va ularni bog‘lovchi liniyalarning
joylashishini aks ettiradi. Mantiqiy topologiya axborotning manba va
iste'molchilarining o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish yo‘llari tashkil qilinadigan
imkoniyatlar haqida tasavvur beradi. Tarmoqning topologik xususiyatlarini
tadqiqot qilish uchun uning
punktlarini nuqta sifatida, ularni birlashtiruvchi
liniyalarni esa yoy sifatida aks ettirish qulay. Bunday geometrik shakl graf deb
ataladi, grafdagi nuqtalar cho‘qqi, yoylar esa ularning yo‘naltirilganligi hisobga
olinmaganligida qirra deb nomlanadi. Graf axborot tarmog‘ining topologik
modelidir.
Tarmoq topologiyasini tanlash uning qurilishida hal qilinadigan birinchi
vazifadir va u texnologik hamda aloqaning ishonchliligiga bo‘ladigan talablar bilan
shartlanadi. Agar u tashkil topadigan standart(baza) topologiyalari majmuasi aniq
bo‘lsa, tarmoq topologiyasi nisbatan sodda tanlanadi. Ba'zi
topologiyalar va
ularning xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
