KOMPYUTER TARMOQLARI
5 semestr
3- Ma'ruza
3.1. Tarmoq
arxitekturalari.
Tarmoq
va
arxitektura tushunchasi.
3.2. Tarmoqlarning
elementlari,
pog’onali
arxitekturalari.
4- Ma’ruza
4.1. Tarmoq topologiyalari: mesh, star, tree, bus,
ring va 3-D torus
3.1. Tarmoq arxitekturalari. Tarmoq va arxitektura tushunchasi
Tarmoq arxitekturasi - bu kompyuter tarmog'ining tuzilish uslubi, dizayni. Bu
tarmoqning fizikaviy tarkibiy qismlari va ularning funktsional tashkil etilishi hamda
konfiguratsiyasi, uning ishlash tamoyillari va protseduralari, shuningdek
foydalaniladigan aloqa protokollari uchun asosdir.
Kompyuter tarmog'ining arxitekturasi - dasturiy ta'minotni, apparat ta’minoti,
protokollarni va ma'lumotlarni uzatish vositalarini fizikaviy va mantiqiy bog’lanishi
sifatida tavsiflanadi. Boshqacha qilib aytganda, arxitektura kompyuterlarni qanday
tashkil etilganligi va kompyuterga vazifalar qanday taqsimlanganligini belgilab
beradi.
Tarmoqning tashkil etilishi va talablar.
Axborot tarmog‘ini murakkab tizim sifatida uni ko‘plab
tizimlarga ajratish
yo‘li bilan tasniflash mumkin. Bu tizimlar tarmoqni ko‘rib chiqilayotgan muvofiq
qatlamlarida ajratilgan elementlarni o‘z tarkibiga oladi. Axborot tarmog‘i
arxitekturasi deb, tarmoqning funksiyaviy, mantiqiy va strukturaviy unsurlar
yig‘indisi, ular o‘rtasidagi aloqa va o‘zaro ta'sir qoidalariga aytiladi.
Axborot tarmog‘ini tizimli yondashish orqali tasvirlashda turli uslubiy
tamoyillar mavjud. Ularning ba'zilarini aytib o‘tamiz:
Iyerarxiya-yaxlit narsaning qism va elementlari
yuqoridan quyiga qarab
joylashtirilganligi. Mazkur qonuniyatga asoslanib tarmoqni quyi tarmoqdagi alohida
tarmoq osti segmentlarga bo‘lish mumkin.
Kommunikativlik-tizimda aloqalarning ko‘pligi, tashqi aloqalar–muhit bilan va
ichki aloqalar-tizim osti qism va elementlar bilan. Bunga aloqador ravishda tarmoqni
tarmoq osti, ya'ni yuqori qatlamidagi tarmoqning tizimosti qismi, yoki elementi,
yoki past qatlamdagi segmentlarni o‘ziga kirituvchi mustaqil tizim sifatida ko‘rish
mumkin.
Emerjentlik-tizimning alohida elementlariga xos bo‘lmagan integrativ sifatning
tizimda namoyon bo‘lishi. Masalan, axborot tarmog‘ida transport,
axborot
taqsimlash, tarmoqni boshqarish kabi funksional muhim va nisbatan mustaqil
tizimosti qismlarni ajratsa bo‘ladi. Ularning birontasini alohida axborot tarmog‘i
bilan solishtirib bo‘lmaydi, faqat ularning o‘zaro bog‘liqligi ushbu tushunchani aks
ettiradi. Boshqa tomondan, faqatgina alohida tizimosti qismlarni o‘rganish tizim
haqida to‘la tasavvurni chuqurlashtiradi.
Mazkur xususiyatlar tufayli murakkab tizimning
har bir tizimosti qismini
mustaqil tizim sifatida ajratib, uning arxitekturasini taxlil qilish mumkin. Taxlil
qilinayotgan qatlamga bog‘liq ravishda tarmoqni yaxlitlikdagi,
tarmoq dasturiy
ta'minot, terminal majmua, kommutasion tizim, xatto alohida integral sxemaning
arxitekturasi haqida gapirish mumkin. Shuni ham ta'kidlash lozimki,
tarmoq
arxitekturasini ko‘rib chiqish tadqiqotchining kasbiy yo‘nalishiga bog‘liq. Masalan,
loyihalashtiruvchi tarmoq arxitekturasini tahlil qilganda, uning topologiyasi,
tashkiliiy strukturasi, protokol modelini ko‘rib chiqadi.
Tarmoq operatorlari,
avvalambor, uning fizikaviy tuzilmasi bilan qiziqadilar. Tarmoqning dasturiy
ta'minotini ishlab chiqaruvchilar tarmoqning
funksional strukturasiga e'tibor
beradilar.
Umumiy tasavvur
darajasida har qanday tarmoq punktlar va ularni
birlashtiruvchi
liniyalardan tashkil topgan. Ularning (punkt va liniyalarning) o‘zaro
joylashishi tarmoq bog‘liqligi va punktlar o‘rtasidagi axborot almashuvini ta'minlab
berish qobiliyatini tavsiflaydi. Tarmoq topologiyasi uning bog‘liqligini aks ettiradi.
Fizikaviy va mantiqiy jihatdan topologiya bir-biridan farqlanadi. Fizikaviy
topologiya tarmoq punktlarini va ularni bog‘lovchi liniyalarning joylashishini aks
ettiradi. Mantiqiy topologiya axborotning manba va iste'molchilarining o‘rtasidagi
o‘zaro bog‘lanish yo‘llari tashkil qilinadigan imkoniyatlar haqida tasavvur beradi.
Tarmoqning topologik xususiyatlarini tadqiqot qilish uchun uning punktlarini nuqta
sifatida, ularni birlashtiruvchi liniyalarni esa yoy sifatida aks ettirish qulay. Bunday
geometrik
shakl graf deb ataladi, grafdagi nuqtalar cho‘qqi, yoylar esa ularning
yo‘naltirilganligi hisobga olinmaganligida qirra deb nomlanadi. Graf axborot
tarmog‘ining topologik modelidir.
Tarmoq topologiyasini tanlash uning qurilishida hal qilinadigan birinchi
vazifadir va u texnologik hamda aloqaning ishonchliligiga bo‘ladigan talablar bilan
shartlanadi. Agar u tashkil topadigan standart(baza) topologiyalari majmuasi aniq
bo‘lsa, tarmoq topologiyasi nisbatan sodda tanlanadi. Ba'zi topologiyalar va ularning
xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
