Birrangli va ko‘
prangli tarmoqlar.
Tarmoq kompyuterlari orasidagi vazifalar bo‘linishiga qarab,
lokal tarmoq
ikki sinfga bo‘linadi:
birrangli va ko‘prangli. Oxirgisi ko‘proq ajratilgan serverli
tarmoqlar deb nomlanadi.
Agar kompyuter o‘z resurslarini tarmoqning boshqa foydalanuvchilariga
taqdim etsa, u server hisoblanadi. Boshqa mashina resurslariga murojaat qiluvchi
kompyuter esa, mijoz hisoblanadi. Ilgari aytilgandek, tarmoqda ishlovchi
kompyuter, mijoz, server vazifasini bajarishi yoki ikkala
vazifalarni birlashtirishi
mumkin.
Agar, qandaydir server funksiyalarini bajarish kompyuterning asosiy vazifasi
bo‘lsa (masalan, tarmoqning qolgan barcha foydalanuvchilariga umumiy
foydalanish fayllarini taqdim etish yoki faksdan birgalikda foydalanishni
tashkillashtirish, yoki mazkur kompyuterda o‘z ilovalarini qo‘yish imkonini barcha
iste’molchilarga taqdim etish), unda bu kompyuter ajratilgan server deb nomlanadi.
Serverning qaysi resursi bo‘linishiga qarab, u fayl-server, faks-server, print-server,
ilovalar serveri va b. deb nomlanadi.
Tabiiyki
ajratilgan
serverlarda
u
yoki
bu
server
funksiyalarini
optimallashtiruvchi maxsus operatsion tizimni o’rnatish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Shuning uchun ajratilgan server bor tarmoqlarda, tarkibida bir necha xil dasturiy
ta’minotga ega va server uchun mo’ljallangan operatsion tizimlar ishlatiladi.
Masalan Novell NetWare operatsion tizimi bu server uchun mo’ljallangan fayl-
server dasturi, lekin shu bilan birga uning ichida (obolochka) xar xil ishchi
stanciyalar uchun
tarmoq operatsion tizmi mavjud, boshqachasiga aytganda ular
(obolochka) mijoz funksiyasini bajaradi. Ajratilgan serverli tarmoqni qurish uchun
ishlab chiqilgan operatsion tizmilar, misol tariqasida Windows NT operatsion
tizimini ham ko’rish mumkin (Unix tarmoq operatsion tizimi asosida ishlab
chiqilgan). Windows NT Server (ajratilgan server uchun) va Windows NT
Workstation (ishchi stanciya uchun) bu ikkala tarmoq
operatsion tizimlarining
NetWare dan farqi shundaki, ularda mijoz va server funksiyalarini bir vaqtda
ishlatish mumkin. Ammo Windows NT varianti ko’proq imkoniyatlarga ega, bular
funksiyalar
to’plami
kengligi
asosida
o’zining
resursidan
boshqa
foydalanuvchilarga uzatish, bir vaqtning o’zida bir necha mijozlar bilan ulanish hosil
qilish, tarmoqda markazlashgan boshqaruvni ta’minlash va albatta himoya
vositalarining rivojlangan qismlariga egaligidir.
Ajratilgan serverdan asosiy qo‘llanmasi bilan bog‘liq bo‘lmagan joriy
vazifalarni bajarish uchun kompyuter sifatida foydalanish qabul qilinmagan, chunki
bu uning server sifatidagi ishining bajarilishini pasaytirishi mumkin. Shunday
tushunchalardan kelib chiqib, Novell NetWare OTning server qismida oddiy ustki
dasturlarni bajarish imkoni umuman inobatga olinmagan, ya’ni server mijoz qismiga
ega emas, ishchi stansiyasida esa, server komponentlari mavjud emas. Biroq, boshqa
server operatsion tizimlarda mijoz qismi ajratilgan serverida foydalanish mumkin.
Masalan, Windows NT Server boshqaruvida tarmoqning
boshqa kompyuterlari
resurslariga talab bo‘lib qolsa, OT mijozlik vazifalari bajarilishini talab qila oluvchi
lokal foydalanuvchining oddiy dasturlari ishga tushirilishi mumkin. Bunda,
Windows NT Workstation OT o‘rnatilgan ishchi stansiyalari ajratilmagan server
vazifasini bajarishi mumkin.
Shuni anglash lozimki, ajratilgan serverli barcha kompyuterlar umumiy
hisobda bir vaqtda server va mijoz rolini bajarishlari mumkin, bu tarmoq funksional
ravishda simmetrik emas: apparat va dasturiy ravishda unda ikkita tur kompyuterlar
mujassam – biri, ko‘proq server vazifalarini bajarishga mo‘ljallangan va asosan
maxsus servis OTlar boshqaruvida ishlaydi, mijozlar vazifasini bajaradigan va OT
variantining shu qo‘llanmasiga mos bo‘lgan server boshqaruvida ishlaydi.
Funksional nosimmetriklik, odatda, apparaturaning
nosimmetrikligini keltirib
chiqaradi – ajratilgan serverlar uchun tezkor va tashqi xotirasi katta hajmli quvvatli
kompyuterlar ishlatiladi. Shunday qilib, tarmoqdagi ajratilgan serverli funksional
nosimmetriklik, operatsion tizimlar (OT spetsializatsiyasi) va apparatlarning
(kompyuterlar spetsializatsiyasi) nosimmetrikligi bilan kuzatiladi.
Birrangli tarmoqlardagi barcha kompyuterlarda bir-birlarining resurslariga
kirish huquqlari bir xil. Har bir foydalanuvchi o‘z hoxishi bilan kompyuterining
biror resursini ajratilgan deb e’lon
qilishi mumkin, shundan so‘ng boshqa
foydalanuvchilar undan foydalanishlari mumkin. Bunday tarmoqlardagi barcha
kompyuterlarda hamma kompyuterlarga barobar potensial teng imkoniyatlarni
beruvchi bitta OT o‘rnatiladi. Birrangli tarmoqlar misol uchun, LANtastic, Personal
Ware, Windows for Workgroup, Windows NT Workstation OT yordamida qurilishi
mumkin.
Birrangli tarmoqlarda bundan tashqari, funksional nosimmetriklik ham
yuzaga kelishi mumkin: ba’zi iste’molchilar o‘z resurslarini
boshqalar bilan
bo‘lishni istamaydilar, shunda ularning kompyuterlari mijoz rolida bo‘ladi, boshqa
kompyuterlarga esa, boshqaruvchi (administrator) faqat resurslardan birgalikda
foydalanishni tashkil etish vazifasini yuklaydi, demak ular server hisoblanadilar,
uchinchi holda esa, lokal foydalanuvchi resurslaridan foydalanishga qarshi bo‘lmasa
va o‘zi ham boshqa kompyuterlarga murojaat qilishni rad etmasa, uning
kompyuterida o‘rnatiladigan OT ham server ham mijoz qismida bo‘lishi kerak.
Ajratilgan serveri bor tarmoqlardan farqli o‘laroq, birrangli tarmoqlarda mijoz yoki
server funksional yo‘nalishiga bog‘langan holda, OT
spetsializatsiyasi mavjud
emas. Barcha variatsiyalar birgina OT variantini shakllantirish vositalari bilan
amalga oshiriladi.
Birrangli tarmoqlar tashkil etish va foydalanishda osonroq, lekin ular asosan,
saqlanadigan axborot hajmiga, unga ruxsatsiz kirishdan himoyalanganligi va kirish
tezligiga katta talab qo‘ymaydigan katta bo‘lmagan foydalanuvchilar guruhini
birlashtirish uchun ishlatiladi. Ushbu tavsiflarning yuqori talablariga ko‘prangli
tarmoqlar qulayroq hisoblanadi, ularda server foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatish
vazifasini o‘z resurslari bilan echadi, chunki uning apparaturasi va tarmoq
operatsion tizimi aynan shu maqsadda loyihalashtirilgan.
