4-MA’RUZA
STANDARTLAR KATEGORIYALARI VA TURLARI
REJA:
1. Standartlar kategoriyalari va ularning turlari.
2. Butunjahon savdo tashkiloti doirasidagi standartlashtirish.
3. Xalqaro va davlatlararo standartlashtirish.
4. Qonun chiqaruvchilik metrologiyasining xalqaro standartlashtirilishi.
Standartlar kategoriyalari va ularning turlari
DSt standartlarning quyidagi kategoriyalarini nazarda tutadi:
ГОСТ, OSt, StP.
Davlat standartlari barcha tashkilotlar va muassasalar uchun ular amal
qiladigan soha doirasida majburiy hisoblanadi. Tarmoq standartlarini faqat ushbu
tarmoq tashkilotlari va korxonalari ishlatishadi, korxonalar standartlari esa - faqat
mazkur standartni tasdiqlagan korxonalar uchun moljallangan.
Muvofiqlik standartini quyidagilar tasdiqlaydi:
ГОСТ ni – O’zR Davstandarti.
OSt ni - ushbu turdagi mahsulotning ishlab chiqarilishiga etakchilik qiladigan
vazirlik (idora).
StP ni - korxonalar rahbariyati.
ГОСТ lar asosan ommaviy va yirik seriyada ishlab chiqariladigan
mahsulotlarga,
davlat
attestatsiyasidan
o‘tgan
buyumlarga,
eksportga
yuboriladigan tovarlarga
nisbatan talablarni belgilaydi, shu munosabat bilan
umumiy texnikaviy, tashkiliy-uslubiy qoidalar va normalarni, buyumlarning
aniqligi normalarini, ularni nazorat qilish uslublarini, xavfsizlik texnikasi va ishlab
chiqarish
sanitariyasi normalarini, fizik birliklar tizimlarini, o‘lchovlarning yo‘l
qo‘yiladigan nuqsonlarini, konstruktorlik, texnologik, ekspluatatsion va ta’mirlash
hujjatlari, texnik-iqtisodiy axborotlar tizimlarini o‘z ichiga oladigan davlat
standartlashtirish ob’ektlarini ko‘rsatish mumkin.
OSt lar davlat standartlashtirish ob’ektlariga kirmaydigan mahsulotlarga,
texnologik jihozlarga,
ushbu tarmoq uchun asboblarga, shuningdek, tarmoq
korxonalarining ishlab chiqarish-texnik faoliyatidagi o‘zaro bog‘liqlikni ta’minlash
va ishlab chiqariladigan mahsulotlar sifatining optimal darajasiga erishish uchun
zarur normalar,
qoidalar, belgilar va atamalarga nisbatan talablarni belgilaydi.
Mashinalar, uskunalar, asboblar, seriyali ishlab chiqariladigan buyumlar, xom-
ashyo, materiallar, yonilg‘i,
yarim tayyor mahsulotlar, tarmoq ichida
qo‘llaniladigan tipovoy texprotsesslar tarmoqdagi standartlashtirish ob’ektlari
hisoblanadi.
StP faqat muayyan korxonada qo‘llaniladigan normalar, qoidalar, uslublarga,
shuningdek, ishlab chiqarishni tashkil qilish va boshqarish sohasidagi normalarga
tegishli bo‘ladi va ular davlat tarmoq standartlarida nazarda tutilgan detallar,
materiallarning qo‘llaniladigan nomenklaturasi bo‘yicha cheklashlarni belgilashi
mumkin.
Ob’ektlarga va standartlarning mazmuniga qarab standartlar quyidagi
turlarga bo‘linadi:
texnik shartlar;
o‘lchamlar parametrlari;
tiplar;
markasi;
sortamentlar;
konstruksiyalar;
qabul qilish qoidalari;
sinash uslublari;
o‘lchovlar va o‘lchovchi asboblarni tekshirish uslublari va vositalari;
foydalanish va ta’mirlash qoidalari;
tipovoy texprotsesslar va boshqalar.
Xozirgi bosqichda barcha kategoriyalar va turlardagi standartlarni ishlab
chiqish tartibi amal qiladi, u ayrim normativ-texnik hujjatlarning ishlab
chiqilishining
aniq mahsulotga, xalq xo‘jaligi tarmoqlarida o‘zaro bir-biriga
bog‘liq bo‘lgan komplekslar, standartlar va texnik shartlarning yaratilishiga
o‘tkazilishidan iboratdir.
Xar qanday ob’ektning ishlab chiqilishi xalq xo‘jaligining ehtiyojlariga va,
eng asosiysi, kutilayotgan texnik va iqtisodiy samaraga muvofiq amalga oshirilishi
kerak. Buning uchun adabiyotlardagi va ishlab chiqarishdagi ma’lumotlar oldindan
tanlab
olinadi va tahlil qilinadi, standartlashtirish ob’ektlari bo‘yicha
tashkilotlarning rivojlanish tendensiyalari va ehtiyojlari belgilanadi, shuningdek,
xorijdagi tajriba va u erda erishilgan standartlashtiriladigan ob’ektlarning
ko‘rsatkichlari darajasining tahlili o‘tkaziladi. Ishlab chiqariladigan buyumlarning
sifat ko‘rsatkichlari nafaqat ishlab chiqaruvchining o‘zini qondirishi, shu bilan
birga barcha iste’molchilar uchun ham iste’mol qilinadigan darajada bo‘lishi kerak.
DSt belgilaydigan standartlarni ishlab chiqishning oltita bosqichi amal
qiladi:
Standartni ishlab chiqishning tashkil etilishi, textopshiriqning tuzilishi va
tasdiqlanishi.
Standart loyihasining ishlab chiqilishi va uning fikr-mulohazalarni olish
uchun tarqatilishi.
Fikr-mulohazalarning tahlil qilinishi va eng oxirgi variantning ishlab
chiqilishi.
Standartning tayyorlanishi, kelishilishi va tasdiqlash uchun taqdim qilinishi.
Standartning ko‘rib chiqilishi, tasdiqlanishi va ro‘yxatdan o‘tkazilishi.
Standartning nashr qilinishi.
