Me’yoriy sof mahsulot ishlab chiqarishdagi ishchilarning asosiy va
qo‘shimcha ish haqini, ijtimoiy sug’urta uchun ajratmalar va me’yoriy
foydani jamlash orqali aniqlanadi.
Shartli sof mahsulot bu sof mahsulot qo‘shuv asosiy fondlarning
amortizatsiyasidir.
Korxonalarning xo‘jalik faoliyatiga baho beruvchi muhim mezon - sotish
rejasining shartnoma majburiyatini hisobga olgan holda bajarilishi bo‘lib qoldi.
Mazkur ko‘rsatkich bo‘yicha rejaning bajarilish darajasi 100
foizdan oshmaydi,
eng maqbuli 100 foizdir.
Tuzilgan shartnoma majburiyatiga asosan iste’molchilarni zarur tovarlar
xilma-xilligi bilan ta’minlash sifat ko‘rsatkichi hisoblanadi. Korxonalar mahsulot
ishlab chiqarish rejasini
nafaqat qiymat ifodasida, balki belgilangan assortimenti
bo‘yicha bajarilishi zarur. Korxona faoliyatiga to‘g’ri baho berishda mahsulotning
xilma-xilligi bo‘yicha biznes-rejaning bajarilishini aniqlashda eng kam son
miqdorini hisobga olish usuli qo‘llaniladi.
Mahsulot sifati deganda, uning barcha mo‘ljallangan maqsadda foydalanishga
yaroqli xususiyatlari majmuasi tushuniladi. Xalq xo‘jaligi
tarmoqlarida mahsulot
sifatini baholashda turli ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi. Mahsulot sifatini tahlil qilishda
foydalaniladigan asosiy ko‘rsatkichlar bilan bir qatorda sifatsiz mahsulot uchun
iste’molchilargato‘lanadigan jarimalar, mahsulotni kafolatli ta’mirlovchi
ustaxonalarga sarflanadigan xarajatlar kabi ko‘rsatkichlar ham qo‘llaniladi.
Shunday qilib, mahsulot sifatini tahlil qilish usullari
tahlil qilinayotgan
korxonaning qaysi tarmoqqa mansub ekanligiga bog’liq ekan.
Mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bo‘yicha dasturning bajarilishini tahlil
qilish jarayonida mahsulotni bir maromda ishlab chiqarishni tashkil qilish katta
ahamiyatga ega. Mahsulotni bir maromda ishlab chiqarish deganda,
uni tuzilgan
jadval asosida, mahsulotning oldindan aniqlangan xilma-xilligi va sifatiga muvofiq
yetkazib berish va sotishni o‘z vaqtida ta’minlash tushuniladi. Bir maromda
mahsulot ishlab chiqarishning umumlashgan ko‘rsatkichi bir me’yorda ishlash
koeffitsienti
hisoblanadi,u jadval bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish rejasi
bajarilgan kunlarni umumiy ish kunigabo‘lish bilan aniqlanadi, odatdaoy hisobida.
Tovar mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha biznes-rejaning bajarilishi ko‘pgina
omillarga bog’liq. Shuning uchun tovar mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha
biznes-rejaning bajarilishiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish jarayonini
osonlashtirish uchun ular ma’lum iqtisodiy belgilariga
ko‘ra 3 guruhga bo‘linadi:
1.Mehnat omillari. Bu omillar tarkibiga korxonalarni
ishchi kuchi bilan
ta’minlash, ish vaqtidan foydalanish va mehnat unumdorligi kabi masalalar kiradi.
2.Mehnat vositalari omillari. Bularga korxonalarning asosiy fondlar bilan
ta’minlanishi, texnik holati va ulardan foydalanish samaradorligi singari masalalari
kiradi.
3.Mehnat buyumlari omillari. Bularga korxonalarning xom ashyo va
materiallar bilan qay darajada ta’minlanganligi, moddiy-texnika ta’minotining
holati va moddiy resurslardan foydalanish samarasi kabi masalalar kiradi.
